جمعیت اخوان‌المسلمین مصر
Briynjar Lia; The Society of the Muslim Brothers in Egypt (The ris of an Islamic mass Movement 1928 – ۱۹۴۲ ); Foreward by Jamal al – banna; Ithaca Press, Garent Publishing Limited, Printed in Lebanon 1998.
برونیار لیا یکی از متخصصین علوم تحقیقاتی بنیاد پژوهشی وزارت دفاع نروژ می‌باشد و در مؤسسه‌ی مطالعات اروپای شرقی و شرق شناسانه دانشگاه اُسلو نیز مشغول تدریس است. کار مطالعاتی دکتر برونیار لیا در مورد رشد تشکیلاتی جمعیت اخوان‌المسلمین (انجمن برادران مسلمان)، بدون تردید کاری بی‌نظیر و منحصر به‌فرد است. وی برای تبیین رشد و گسترش انجمن از منابع فراوان و بی‌شماری بهره برده است و عوامل زیادی را دراین‌باره، شناسایی نموده است.
مسلماً در هر کار پژوهشی تاریخی بی‌طرفی مورخ در خصوص موضوع مورد تحقیق، از لازمه‌های اصلی یک کار تاریخی است. نویسنده‌ی این کتاب نه اهل مصر است و نه عضو انجمن و نه اهل کشورهای استعمارگری همچون انگلیس و فرانسه که نقش بارزی در حیات سیاسی مصر در قرن‌های ۱۹ و ۲۰ ایفا نموده‌اند؛ در عین حال دکتر لیا به علت فعالیت در بریتانیا در مورد خاورمیانه و همچنین دو سال سفر به قاهره، هم با زبان‌های انگلیسی و عربی آشناست و هم بافرهنگ عربی– اسلامی و تحولات درون خاورمیانه. این اشراف و تسلط نویسنده موجب غنای دو چندان این اثر عملی شده است. اما به‌هرحال، نباید فراموش کرد که نویسنده پرورش یافته‌ی فرهنگ غربی است و در برابر هر نوع تهدیدی از جانب شرق و اسلام و ترسیم چهره‌ای منفی از مخالفان غرب موضع وی مشخص است. البته نویسنده به علت احاطه به آثار غربی، از آنها نیز انتقاد نموده و در مورد بریتانیا و خوی استعمارگری آن با صراحت سخن گفته است. اما متأسفانه، نویسنده در حوزه تاریخ اسلام و همچنین مسلمانان غیر عرب، همچون ایرانیان اطلاعات دقیقی ندارد و گهگاه برخلاف روند حاکم بر کتاب، در مورد چیزی که اطلاعات وی از آن چندان دقیق نیست، به ابراز عقیده پرداخته است.
نویسنده، عامل موفقیت و گسترش انجمن در دهه ۱۹۳۰م. را نه عقل‌گرایی و ایدئولوژی خاص انجمن، بلکه در جوان‌گرایی و عمل‌گرایی این انجمن میداند و سعی در تبیین و اثبات این سخن از طریق استناد به مکتوبات آنها در دهه ۱۹۳۰م. برمی‌آید. (Lia, 1998: 72)
وی در مورد روابط انجمن با غرب اصرار دارد با بیان برخی مثال‌ها اثبات نماید که اخوان‌المسلمین در رویارویی با غرب قرار نداشتند، بلکه حتی از آنها تأثیر نیز پذیرفته‌اند. وی معتقد است که اخوانی‌ها برخی از اصول غرب را با بیان اینکه این اصول مخالف یا مغایر با اسلام نیستند و یا با بیان اینکه این اصول از قبل در اسلام وجود داشته¬اند، از غربی‌ها اخذ و اقتباس کرده‌اند. (Ibid, 78 , 77) لیـا عناصر مهم و اساسـی ایدئولوژی انجمن در ایـن دوره را بدین گونه برمی‌شمرد: ۱- ملی‌گرایی (ناسیونالیسم)؛ ۲- اندیشه‌های پان‌اسلامیستی و ضد امپریالیستی؛ ۳- مخالفت با آرامش‌گرایی سیاسی؛ ۴- تأکید شدید بر وحدت اسلامی (چه سیاسی و چه عقیدتی)؛ ۵- دعوت به بسیج توده‌های مسلمان ساکن؛ ۶- التزام و تعهد فزاینده نسبت به عدالت اجتماعی. (Ibid, 85)
ازجمله منابعی که مورد استفاده لیا در شناخت ساختار تشکیلاتی انجمن بوده و کمتر مورد توجه دیگر مورخان قرار گرفته است: «قانون جمعیه الإخوان‌المسلمین العام» می‌باشد که در سومین کنفرانس انجمن در ماه مارس ۱۹۳۵م. به تصویب رسیده است. (Ibid, 93) وی برای بررسی شعبه‌ها از کارهای آماری ارائه شده توسط اعضای انجمن، گزارش‌های سالانه و دو کار برجستـه در تقسیم‌بندی اعضا بهـره‌ی فراوان برده است.
لیا در شناخت عوامل جذب اعضا در دهه ۱۹۳۰م.، عامل اصلی را تماس‌ها و برخوردهای شخصی میداند. او در مورد جایگاه طبقاتی انجمن در دهه‌ی ۱۹۳۰ م. در خصوص بخشش‌های تخصصی و سیاست‌گذاری انجمن نیز اکثریت آنها را از میان طبقات پیشه‌وران، کارکنان شهری و دانشجویانی که از سطح بالای آموزشی برخوردار بودند، میداند و نه از میان طبقات سنتی کارگر ستمدیده‌ی شهری. اما درباره‌ی توده‌ی اعضای انجمن، نشان می‌دهد که درصد بالایی از آنها را کشاورزان، خرده‌مالکان، تاجران خرده‌فروش و صنعت‌گران تشکیل می‌داده‌اند و انجمن تنها در انحصار اعضای طبقات ذکر شده‌ی پیشین نبوده است.(Ibid, 201)
مطالب مرتبط
بررسی سیر رشد و ساختار تشکیلاتی جنبش اخوان‌المسلمین
غرب و اخوان‌المسلمین: معرفی اخوان‌المسلمین به‌عنوان جمعیتی بنیادگرا از سوی غربی‌ها
بازتاب
مقاله اخوان المسلمین جنبشی توده گرا (نقد و معرفی کتاب)
نقد کتاب اخوان ترجمه