فهرست شماری از علایق پژوهشی و عناوینی برای پژوهش‌های دانشجویی
۱- بررسی علل گرایش مردم مسلمان خاورمیانه به حاکمیت مکتب توحیدمحور اسلام به جای مکاتب اروپامحور غربی طی انقلاب ایران تا انقلاب مصر (یا بررسی علل وقوع انقلاب در کشورهای عرب مسلمان خاورمیانه در قرن بیست و یکم و پیامدهای آن) (یا بررسی علل وقوع انقلاب مصر و پیامدهای آن)؛
[کتاب دکتر هابسون درباره ی اروپامحوری که در سال ۲۰۱۲ منشر شده است، در این زمینه می تواند مفید باشد]
با رواج اندیشه های غربی در کشورهای مسلمان خاورمیانه مکاتب فکری رقیبی در برابر اسلام شکل گرفت. این مکاتب فکری که سرمنشأ اصلی آنها اروپا بود، دارای ایدئولوژی مشخص بودند و با ادعای جهان‌شمولی وارد عرصه شده بودند؛ که ازجمله مهم ترین این مکاتب می توان به سه مکتب لیبرالیسم، سوسیالیسم و نازیسم اشاره نمود. با ورود این اندیشه ها کم کم تفکرات میلیتاریستی و ناسیونالیستی موجب افزایش گرایش های نژادپرستانه و قوم گرایانه در خاورمیانه شدند و گروه هایی به اتکای قدرت های غربی با قدرت نظامی توانستند دولت هایی را در منطقه تشکیل دهند. اما این دولت های نظامی که معمولاً نیز کودتایی بودند و یا هستند، سرانجام با گرایش دوباره ی مردم به سمت حاکمیت اسلام در حال سرنگونی و یا تغییرات بنیادین در درون نظام خود هستند.
در این رساله ما سعی داریم تا از سه طریق به بررسی علل این تغییر بپردازیم. اول، بررسی ماهیت مکاتب غربی به عنوان مکاتبی اروپامحور؛ دوم، بررسی دین اسلام به عنوان مکتبی آلترناتیو با ایدئولوژی مشخص؛ سوم، فعالیت جنبش های اسلامی و دعوت به اسلام از سوی این جنبش ها بر مبنای تفکری سازمانی.
۲- نقد و بررسی نظریه های اروپامحور دربارهی اکتشافات دریایی مسلمانان و اروپاییان، و مسأله ی اکتشاف آمریکا طی دوران قرون وسطا (یا بررسی نفوذ اسلام و مسلمانان از طریق اندلس به دیگر مناطق اروپای غربی و مناطق غرب طی دوران قرون وسطا)؛
اروپاییان شروع عصر جهانی شدن و پایان دوران قرون وسطا را عصر اکتشافات اروپایی می دانند که کاملاً برخلاف گزاره های موجود است و در واقع این اروپای عقب مانده بود که با جهان شناخته شده ی آن روزگار ارتباط برقرار کرد و در این زمینه بیشترین استفاده را از پل جهانی اسلام برد.
تصور شایع و حاکم در تاریخ جهان این است که اکتشاف قاره ای به نام آمریکا به دنبال یک سفر دریایی توسط کریستف کلمب و تحت حمایت پادشاه اسپانیا در سال ۱۴۹۲م. صورت پذیرفته است؛ ولی اخیراً مدارک، شواهد و مستنداتی دال بر ارتباطات سایر ملل با این قاره یافته شده است که این تصور شایع را با تردیدهای جدی مواجه ساخته است. برخی تحقیقات باستان شناسی و شماری گزاره های تاریخی از دل متون کهن نشان دهنده ارتباط مسلمانان با این «ارض مجهوله» است که در صورت اثبات این مطلب، یکی از مهم ترین روایت های اروپامحوری در مورد چگونگی پیدایش و ظهور غرب با تردیدهای جدی مواجه خواهد شد.
در زبان های آلمانی، انگلیسی و عربی، مقالات فؤاد سزگین از ارزش خاصی در این زمینه، به ویژه در حوزه ی نقشه نگاری اسلامی برخوردارند. وی در مقاله ای با عنوان «اکتشاف قاره ی آمریکا توسط دریانوردان مسلمان پیش از سفر کریستف کلمب به آنجا» ضمن نقد عالمانه‌ی فرضیات فردی به نام گوین منزیز، به تحلیل و بررسی نقشه های دریایی اسلامی با توجه به موضوع بحث حاضر پرداخته است. البته متن عربی آن به دنبال سخنرانی وی در قاهره در دسامبر ۲۰۰۵م. و به شکلی مختصر تحت عنوان «وصول العرب و المسلمین الی قاره أمریکا و خرائطهم لها قبل کولومبوس» انتشار یافته که به همین سبب متن انگلیسی معیار قرار گرفته است. ازجمله ی دیگر مقالاتی که به زبان انگلیسی منتشر شده است، می توان به مقاله ی «حضور مسلمانان در آمریکا پیش از سفر کریستف کلمب به آنجا» نوشته ی دکتر یوسف مروه اشاره کرد. این مقاله نخستین بار در سال ۱۹۹۶م. در بنیاد السنه ی آمریکا انتشار یافت و توسط ستاد تدارکاتی برای جشنواره های بین المللی جهت جشن هزاره ی ورود مسلمانان به آمریکا (۹۹۶-۱۹۹۶م.) فراهم آمد. مقاله ی دیگری نیز با عنوان «اسلام و مسلمانان در آمریکا پیش از کریستف کلمب» توسط صالح یوسل به زبان انگلیسی نوشته شده، که در آن سعی در ارائه ی شواهد باستان شناسی در این زمینه کرده است. کتابی نیز با عنوان اکتشاف قاره ی آمریکا پیش از کلمب توسط مردان شمال بر مبنای ساگاها (داستان بلند نروژی و ایسلندی در قرون وسطا) توسط بی. فیده کوستا و همراه با مقدمه ای از استویوِسانت پارک به سال ۱۸۶۸م. نوشته شده است، که سعی در اثبات ارتباط اقوام ساکن در شمال اروپا و سفر دریایی آنها در اواخر هزاره ی اول میلادی به آمریکا دارد. در میان آثار عربی نیز کتاب دور العرب و المسلمین فی اکتشاف العالم الجدید دکتر فهمی توفیق مقبل از اهمیت خاصی برخوردار است، که البته این اهمیت بیشتر به سبب بخش دوم فصل دوم این کتاب با عنوان «موفقیت های عربها و مسلمانان در اکتشاف قاره ی آمریکا پیش از ظهور کریستف کلمب» می باشد.
۳- بررسی نسبت میان تاریخ، حکمت و علم در قرون چهارم و پنجم هجری یا بررسی تاریخ نگاری اسلامی با تکیه بر آثار مسعودی؛
در بحث تاریخ تفکر اسلامی در قرون وسطا می توان به کتاب طریف خالدی مراجعه نمود. در ضمن اینجانب در حال ترجمه ی کتابی از ایشان با عنوان تواریخ مسعودی هستم.
۴- بررسی تطبیقی تاریخ تحولات نظریه های خلافت و ولایت فقیه از دیدگاه متفکران مسلمان در قرون بیستم و بیست و یکم و بررسی پیامدهای تقابل میان این دو اندیشه؛
با توجه به تحولات منطقه ی خاورمیانه به زودی شاهد تقابل دو اندیشه ی برتر حکومتی در جهان اسلام میان دو فرقه ی شیعه و سنی خواهیم بود؛ لذا ضرورت دارد تا با بررسی این دو تفکر حاکم به وجوه اشتراک و تفاوت میان آنها پی ببریم و سیر تطور این دو اندیشه را در مقایسه ای تطبیقی بررسی کنیم.
۵- بررسی روش های پژوهشی مسلمانان در دوران قرون وسطا؛
فرانتس روزنتال در کتابی به شیوه ها پرداخته که برخی به اشتباه تصور کرده اند، درباره روش هاست و در این باره بنده کاری جدی سراغ ندارم.
۶- ورود تشیع به بریتانیا؛
با وجود تحقیقات موجود دربارهی ورود اسلام به سرزمینهای غربی متأسفانه در میان محققان کارهای درخور و شایستهای دربارهی ورود تشیع به بسیاری از این ممالک صورت نگرفته است.
۷- بررسی علل و پیامدهای دور دوم جنگهای صلیبی علیه مسلمانان توسط اسپانیا و پرتغال؛
به دنبال صدور فتاوای پاپی دور دوم جنگهای صلیبی علیه مسلمانان آغاز شد که بعدها از آن در تاریخ به عصر اکتشافات اروپایی تعبیر کردند.
۸- تحلیل و بررسی سفرهای دریایی دریاسالار ایرانی الأصل مسلمان چینی، چنگ هو؛
درباره ی سفرهای دریایی چنگ هو آثار نسبتاً فراوانی به زبان انگلیسی چاپ شده است که با توجه به مسلمان بودن و ایرانی الأصل بودن این فرد ضرورت پرداختن به این شخصیت که هیچ گونه کتاب و یا مقاله ای به زبان فارسی درباره ی وی نوشته نشده است، مشخص می شود. وی کسی است که دماغه امید نیک را دور زده است به مکه و مدینه و خلیج فارس و به تصور برخی حتی به آمریکا نیز سفر کرده است.
۹- تحلیل و بررسی سفرهای دریایی و آثار دریاسالار ایرانی الأصل مسلمان عرب، ابن ماجد؛
ابن ماجد دارای رساله های دریایی عالمانه ای به زبان عربی است که با وجود برخی ترجمه ها از این آثار و همچنینف سفرهای دریایی متعدد وی، تاکنون مورد بررسی دقیق و علمی قرار نگرفته اند.
۱۰- بررسی حیات و آثار شریف ادریسی؛
ادریسی که از خاندان ادریس بن عبدالله است در دربار روجر مسیحی حاضر شد و سفرهای زیادی نیز در مناطق غربی انجام داد و به گفته ی برخی حتی تا بریتانیا رفت. اثر بزرگ وی، نزههالمشتاق را می توان اوج جغرافیای تاریخی اسلامی قرون وسطا در تلفیق میان جغرافیای توصیفی و نجومی دانست.
۱۱- بررسی نوشته های سنی های دوازده امامی درباره ی ائمه ی اثنی عشر شیعه؛
با وجود توجه به آثار شیعیان در زمینه‌ی مناقب‌نگاری ائمه به آثار اهل سنت و سیر تاریخ نگاری آنها در این زمینه صرفاً در حد چند مقاله و ترجمه چند کتاب توجه شده است و تاکنون این سیر تاریخ نگاری مورد مطالعه قرار نگرفته است.
۱۲- بررسی جایگاه علوم تجربی در نظام آموزشی اسلامی طی دوران قرون وسطا؛
با وجود توجه مسلمانان به طبقه بندی علوم و تحقیقات جدید در این زمینه، تاکنون تحقیقی درباره ی توجه مسلمانان به علوم تجربی در نظام آموزشی اسلامی و چگونگی تکامل این نهادها در دوران قرون سطای اسلامی به لحاظ تاریخی صورت نگرفته است.
۱۳- بررسی سیر تکامل آموزش در جهان اسلام تا پیش از ظهور مدرسه (یا بررسی تطبیقی روش‌های آموزشی در مدارس قدیم مسلمان در دوران قرون وسطا با عصر جدید)؛
جورج مقدسی کتاب ارزشمندی در این زمینه دارد که بنده قسمتی از آن را ترجمه کرده‌ام و نشان دهنده‌ی ضرورت توجه به این موضوع است که البته توجه مقدسی به مدارس و نظام آموزشی آنها است تا بررسی دقیق تکامل آموزش تا ظهور مدرسه.
همچنین، جهت فهم تفاوت ها و مشابهت های میان نظام آموزشی قدیم با جدید و توجه مجدد به روش های آموزشی قدیم در نظام های آموزشی پست مدرن ضرورت چنین مطالعه ای را نشان می دهد.
۱۴- بررسی تأثیر نهادهای آموزشی اسلام بر نهادهای آموزشی اروپای غربی طی قرون دوازدهم و سیزدهم میلادی؛
بررسی چگونگی تکامل نهادهای علمی جدید در غرب و میزان وام‌گیری آنها از مسلمانان بیشتر در غرب مورد توجه قرار گرفته و در میان مسلمانان مغفول مانده است.
۱۵- بررسی دیوان‌های منظوم فارسی مبتنی بر تاریخ صدر اسلام؛
با توجه به اتکای برخی از آثارمنظوم فارسی به منابع متقدم تاریخ صدر اسلام و از بین رفتن آن آثار ضرورت بازسازی این آثار و تحقیق تاریخی آنها با توجه به منابع دیگر آشکار می‌شود.
۱۶- نقد و بررسی بنیان های فکری نظریه های اروپامحوری با توجه به تأثیر آنها بر شکل گیری خاورمیانه ی اسلامی؛
۱۷- نقد و بررسی نظریه های جامعه شناسی تاریخی روابط بین الملل با توجه به دیدگاه‌های مطرح شده در این نظریه ها درباره ی خاورمیانه ی اسلامی؛
۱۸- تطور اندیشه ی اثبات نبوت در قرن چهارم هجری؛
۱۹- بررسی مواضع فکری اخوان المسلمین مصر در قبال حکومت داری: از تفکر پارلمانتاریستی تا تفکر انقلابی؛
۲۰- بررسی تغیییر مذهب سیاه پوستان آمریکایی از اسلام به مسیحیت و بازگشت دوباره ی آنها به اسلام؛
۲۱- بررسی جریان های شیعه شناسی در میان اهل سنت طی بیست سال اخیر؛
۲۲- تاریخ کشتی سازی و فن هدایت کشتی در جهان اسلام طی دوران قرون وسطا؛
۲۳- جهانگردی در اسلام تا زمان ابن بطوطه؛
۲۴- بررسی سیر رشد و تطور نقشه های دریایی در جهان اسلام طی دوران قرون وسطا؛
۲۵- بررسی اصطلاحات شایع در جغرافیای تاریخی (تطور معنایی واژگان، تفاوت معنایی اصطلاحات علوم مختلف، تفاوت های سرزمینی و فواصل مکانی)؛
۲۶- بررسی سیر تکامل آموزش در شیعه تا ظهور حوزه ی علمیه ی نجف؛
۲۷- بررسی جایگاه تاریخ و تاریخ نگاری در طبقه بندی علوم و نظام آموزشی اسلامی طی دوران قرون وسطا؛
۲۸- تاریخ نگاری اسلامی با تکیه بر آثار ابوریحان بیرونی؛
۲۹- بررسی چگونگی تبدیل مذهب شیعه به سنی در مصر و بقای برخی باورهای شیعی در قالب تصوف؛
۳۰- مناقب نگاری ائمه ی شیعه در میان اهل سنت تا دوران عثمانی؛
۳۱- طبقات نگاری در اسلام؛
۳۲- تاریخ طب در اسلام (تا پایان قرن سوم هجری)؛
۳۳- نقد تاریخی اشعار علی نامه؛
۳۴- تاریخ نگاری اباضیه؛
۳۵- استراتژی زمین سوخته در جنگ ها و پیامدهای زیست محیطی آن در تاریخ؛
۳۶- شهرنشینی خوارج و تحول در اندیشه های سیاسی و فقهی آنها؛
۳۷- جغرافیای تاریخی مراکز علمی در قلمرو مسلمانان به تفکیک علوم در گذر زمان؛
۳۸- جغرافیای تاریخی فرق و مذاهب اسلامی در گذر زمان؛ زمینه ای برای نگارش اطلس فرق و مذاهب اسلامی
۳۹- بازشناسی منابع فارسی با بهره گیری از منابع عربی در سده های نخستین اسلامی؛
۴۰- عرب در تاریخ ایران پیش از اسلام؛
۴۱- بهره گیری مسلمانان از منابع یونانی برای شناخت تاریخ پیش از اسلام (به ویژه هخامنشیان)؛
۴۲- جریان های فکری و کلامی کمتر شناخته شده در قلمرو مسلمانان (سوفسطائیون، اصحاب هیولی، اصحاب کمون و …)؛
۴۳- نقش رومی ها در فتوحات عصر اموی (مثلاً مغیث رومی).
۴۴- فرآیند به قدرت رسیدن نظامیان در خاورمیانه ی مسلمان؛
۴۵- علل ظهور قیام امیر عبدالقادر الجزایری (۱۸۳۰-۱۸۴۷م.) و پیامدهای آن؛
۴۶- واکاوی بیداری اسلامی از منظر فرهنگی و اجتماعی در کشورهای مسلمان شمال آفریقا و تأثیر ایران بر تحولات این منطقه طی خیزش مردم تونس تا انقلاب مصر؛
۴۷- علل و عوامل گسترش نفوذ اخوان المسلمین در کشورهای مسلمان شمال آفریقا و گونه شناسی روابط آنان با جریان های سلفی گری؛
۴۸- نبرد مسلمانان (به فرماندهی بارباروس عروج و خیرالدین) با استعمارگران اسپانیایی و بازپس گیری الجزایر در قرن شانزدهم میلادی؛
۴۹- الجزایر در عهد عثمانی: ۱- دوره ی بیگلربیگی ها؛ ۲- دوره ی پاشاها؛ ۳- دوره ی آغاها؛ ۴- دوره ی بای ها؛
۵۰- مطالعه و تحقیق درباره ی احزاب و گروه های فکری معاصر الجزایر: ۱- جمعیت العلماء المسلمین؛ ۲- جبهه ی آزادی بخش ملی؛ ۳- جبهه ی نجات اسلامی؛ ۴- حزب اسلامی النهضه.
۵۱- نحله نگاری در اسلام
۵۲- مدرسی شدن علم تجربی
۵۳- علوم و فنون نوظهور در قلمرو مسلمانان
۵۴- نقش نهاد وقف در نظام آموزشی اسلام و ضرورت احیای آن در عصر حاضر
۵۵- چگونگی شکل‌گیری و گسترش نظام های آموزشی حوزه و دانشگاه
۵۶- تاریخ مدارس مسجد محور در جمهوری اسلامی ایران
۵۷- از قبیله گرایی سیاسی تا قبیله گرایی علمی؛ آفت بزرگ جوامع علمی
۵۸- دسته بندی قرائت ها و خوانش های علمی از سیر تحول اندیشه دینی با توجه به جریان ها و مکاتب موجود در قلمرو مسلمانان
۵۹- تاریخ و ماوراء؛ نگاهی تاریخی به مقوله هایی غیرتاریخی یا فراتاریخی: مانند فرشتگان در تاریخ اسلام، جنیان در تاریخ اسلام، طی الارض و …
۶۰- مبانی و مبادی فرقه گرایی در اسلام؛ تکوین شیعه‌ی سیاسی
۶۱- نظریه امت واحده؛ نظریه‌ی جغرافیایی امت واحده و…
۶۲- جغرافیای مذهبی، مبانی و اصول
۶۳- سیر تحول گذر از نام جاهلی به نام اسلامی در اعصار مختلف تاریخی؛ مثلاً نام‌های جاهلی صحابه در عصر نبوت
۶۴- تاریخ نگری تاریخ‌نگاران مسلمان
۶۵- سیر تدوین ادوار تاریخی در منابع عصر عباسی؛ و…
۶۶- ردیه نویسی در میان فرق مسلمان بر اساس منابع ملل و نحل
۶۷- مناظره‌نگاری در اسلام
۶۸- تاریخ غسانیان و یا تاریخ لخمیان در دوران پیش از اسلام
۶۹- تاریخ عرب پیش از اسلام بر اساس گزارش‌های باستان‌شناسانه‌ی منابع اسلامی عصر عباسی
۷۰- ادوار تاریخی ایران باستان بر اساس منابع اسلامی پیشاصفوی یا بر اساس منابع جغرافیایی
۷۱- آل‌عمر (عمریون) در تاریخ اسلام
۷۲- خلافت زبیریان
۷۳- تاریخ فرق نوظهور مسلمان در آمریکا
۷۴- تاریخ طریقت‌های صوفیانه در عربستان، عراق، شام، شمال آفریقا، هند و…؛ جوعیه، دندراویه و…
۷۵- جایگاه سیاسی و اجتماعی زنان در میان فرق و مذاهب اسلامی بر اساس منابع ملل و نحل
۷۶- رهبران سیاسی زن در تاریخ اسلام
۷۷- زن در جایگاه قدرت سیاسی درون کشورهای عرب مسلمان طی سده بیستم میلادی
۷۸- سیاست مذهبی نظام جمهوری اسلامی ایران در قبال زنان اهل‌سنت
۷۹- جایگاه سیاسی و اجتماعی زنان اهل‌سنت در جمهوری اسلامی ایران
۸۰- زنان مجتهده در تاریخ معاصر ایران
۸۱- تاریخ شکل‌گیری حوزه‌ی علمیه‌ی خواهران در عصر حاضر
۸۲- زندگی، آثار و اندیشه‌های بانو مجتهده امین
۸۳- زندگی، آثار و اندیشه‌های بانو مجتهده همایون
۸۴- زندگی، آثار و اندیشه‌های بانوان تقریبی از زمان تأسیس دارالتقریب مصر تاکنون
۸۵- تاریخ اندیشه‌ی «اتحاد اسلام» در افغانستان معاصر
۸۶- زندگی، آثار و اندیشه‌های محمود طرزی
۸۷- حزب سرّی ملی (مشروطه‌ی اول) در افغانستان
۸۸- نقش مجلات شمس‌النهار و سراج‌الاخبار در بیداری معاصر افغانستان
۸۹- «انقلاب» در افغانستان (قدرت‌گیری بچه سقا)
۹۰- اندیشه‌ی تقریب مذاهب اسلامی نزد مشروطه‌خواهان افغان
سلام
با تشکر از استاد محترم.
لطفا در حوزه جریان های فکری معاصر جهان اسلام عناوین و موضوعات پژوهشی بیشتری معرفی بفرمائید .
ممنون و تشکر فراوان
کریمی دانشجوی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه شهید بهشتی
سلام، بله چشم ان شاءالله. موضوعات و عناوین فراوانی برای پژوهش وجود دارد. به عنوان مثال، بنده امیدوارم پژوهشگر علاقه مندی پیدا شود و پایایی جنبش ها را با توجه به سازمان و ساختار تشکیلاتی آنها بررسی کند تا به الگوهای بهتری دست یابیم. برای مثال، نقش نظام الاسر در اخوان المسلمین و کارکرد آن در جاهای دیگر.