ضرورت دوری از شعارزدگی برای تحقق عملی تقریب مذاهب + فیلم

هفته وحدت فرصت مناسبی برای برجسته کردن اشتراکات شیعه و اهل سنت و بررسی راهکارهای تقویت وحدت و تقریب در میان مذاهب اسلامی است؛ چراکه دشمنان اسلام همواره درصدد دامن زدن به تفرقه در میان مسلمانان برای رسیدن به اهداف و منافع خودشان هستند.

به مناسبت فرارسیدن هفته وحدت و برای بررسی بیشتر این موضوع طی نشستی با عنوان «تقریب مذاهب و راهکارهای آن» در ایکنا و با حضور عبدالله فرهی، عضو هیئت علمی دانشگاه مذهب اسلامی و ایوب شافعی‌پور، مدیر امور دانشجویی دانشگاه مذاهب اسلامی، به تحلیل راهکارهای تقویت تقریب و وحدت در میان مسلمین پرداختیم.

بخش اول این نشست (هدف اختلاف‌افکنان استثمار مسلمانان است/ تلاش علمای اهل‌ سنت برای وحدت) قبلا منتشر شده است.

اکنون بخش دوم و پایانی آن را می‌خوانید؛

فرهی: توقع ما این است که مسئولان نگاهی در سطح امت اسلامی داشته باشند و بگویند که ما می‌خواهیم در این سرزمین وسیع از آسیای مرکزی تا سواحل اقیانوس اطلس حضور داشته باشیم. در این راستا باید تکالیف لازم به دستگاه‌ها ابلاغ شود.

یکی از معضلات ما این است که نمی‌دانیم چگونه باید با برادران دینی خودمان حرف بزنیم. ما در دانشگاه مذاهب اسلامی نحوه گفت‌وگو را یاد می‌گیریم. در آنجا تصور دانشجویان و فهم آنها از فِرَق و مذاهب مختلفی که اسلام در طول تاریخ داشته است و جریانات مختلف فکری تغییر می‌کند؛ به گونه‌ای که تفکر آنها موقع خروج از دانشگاه با موقع ورود آنها متفاوت است.

ما در دانشگاه مذاهب اسلامی دانشجو را از منظر فکری مسلح می‌کنیم که اگر مثلاً به افغانستان رفتند، بدانند که با چه کسی صحبت خواهند کرد و آیا این فرد سنی حنفی، دیوبندی حیاتی یا مماتی است؟ چراکه باید بلد باشیم با هرکدام از اینها چگونه حرف بزنیم. متأسفانه افرادی از طرف این نظام سفیر یا رایزن فرهنگی هستند، اما هنوز ترکیب قومی، مذهبی و فرهنگی آن کشور را نمی‌دانند. فرض ما این است که نیت همه این افراد خیر است، اما به دلیل عدم تسلط بر موضوع، اقدامات آنها نتیجه عکس می‌دهد.

اگر می‌خواهیم امام حسین یا امام علی(ع) را معرفی و ذکر خیر کنیم، باید بلد باشیم که چگونه این کار را انجام دهیم، باید نقاط اشتراکی را به خوبی بلد باشیم و شروع کار ما هم از این نقاط اشتراکی باشد. وقتی محبت شکل گرفت و ریسمان دوستی محکم شد، آن وقت می‌توانیم بگوییم که باورهای ما چه تفاوتی با هم دارد و اگر تلقی من و شما از خلیفه اول یعنی ابوبکر بن ابی قحافه متفاوت است، به دلیل ریشه تاریخی آن است و گاهی تلقی‌هایی هم وجود دارد که ناشی از تحریف روایت‌هاست که ما آنها را قبول نداریم.

این تلقی‌های اشتباه نقش زیادی در رشد سلفیِ جهادی داشت، به همین دلیل برخی نکاتی که از سوی برخی افراد در مجالس روضه گفته می‌شود و مورد تایید علمای شیعه هم نیست به عنوان اندیشه شیعه معروف می‌شود. گاهی مشاهده کرده‌ایم که شخصی از میان شیعیان کتابی نوشته و هیچکدام از علمای شیعه هم او را نمی‌شناسند، اما کتاب او به طور گسترده در کردستان پخش شده است. لذا حتماً دست‌هایی پشت پرده است و بخش زیادی از آن هم به استعمار انگلیس برمی‌گردد که تلاش زیادی را در راستای تفرقه در میان مسلمانان انجام داده است.

شافعی‌پور: این دانشگاه در اواسط دهه ۷۰ تأسیس شد و مقام معظم رهبری هم جمله معروفی را در دیدار با هیئت امنا بیان کردند. ایشان فرمودند که از اول انقلاب نیاز به چنین دانشگاهی وجود داشته است. این دانشگاه تاکنون فارغ‌التحصیلان زیادی داشته است که به عنوان سفیر و مبلغ تقریب عمل کرده‌اند. از همین دانشگاه افرادی فارغ‌التحصیل شده‌اند که الان رایزن فرهنگی یا استاد دانشگاه در کشورهای دیگر یا در کشور خودمان استاد هستند و می‌توانند نقش مؤثری را در زمینه گسترش وحدت داشته باشند.

دانشگاه بیشتر در زمینه آموزشی فعالیت می‌کند و در این راستا دانشجویان زیادی را پذیرش کرده و موفقیت‌هایی زیادی در این حوزه داشته است، اما باید به میزان بیشتری حمایت شود تا سرمایه‌گذاری در زمینه تقریب را بیشتر کند و موفقیت‌های آن افزایش یابد و این ظرفیت در دانشگاه وجود دارد، به شرطی که از نظر مالی تأمین شود.

شافعی‌پور: خداوند در قرآن کریم خطاب به پیامبر می‌فرمایند: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْا إِلَىٰ کَلِمَهٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلَا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ؛ بگو: ای اهل کتاب، بیایید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروی کنیم که به جز خدای یکتا را نپرستیم، و چیزی را با او شریک قرار ندهیم، و برخی برخی را به جای خدا به ربوبیّت تعظیم نکنیم. پس اگر از حق روی گردانند بگویید: شما گواه باشید که ما تسلیم فرمان خداوندیم»(آل عمران، ۶۴). خداوند در این آیه هم ادب اختلاف و هم چگونگی جدال احسن و دعوت به اشتراکات را به پیامبر(ص) آموزش می‌دهد. یکی از مشترکات ما در زمینه وحدت ادیان، خدای یگانه است. علاوه بر آن، بین مذاهب اسلامی بالغ بر ۸۰ درصد اشتراک داریم که یکی از آنها قرآن کریم است که همه مسلمانان آن را قبول دارند. اما اینکه چگونه می‌توانیم از قرآن به عنوان عامل وحدت و تقریب استفاده کنیم به این برمی‌گردد که قرآن تا چه میزان در میان جوامع اسلامی پررنگ باشد.

واقعیت این است که توجه به قرآن در جوامع اسلامی کمرنگ شده است و نباید این وضعیت تداوم داشته باشد تا بتوانیم به عنوان یک عامل وحدت‌بخش به آن تکیه کنیم. نقطه اشتراک دیگر قبله مشترک و حج است. مسلمانان سالی یکبار به حج می‌روند و می‌توانیم از این ظرفیت برای دیپلماسی وحدت اسلامی استفاده کنیم. برخی عبادات مشترک همانند نماز و روزه داریم که بیش از ۹۰ درصد آن مشترک است.

عامل دیگر پیامبر واحد است. این هفته به ابتکار بنیانگذار انقلاب اسلامی با عنوان هفته وحدت نامگذاری شده است. لذا وقتی پیامبری واحد داریم که می‌تواند ما را گرد خودش جمع کند، چرا از این ظرفیت استفاده نکنیم. توجه ما به مقوله وحدت نباید منحصر به هفته وحدت باشد، بلکه باید در همه ایام به سیره پیامبر(ص) در زمینه وحدت و یکپارچه‌سازی امت توجه کنیم. وقتی مسلمانان مکه را فتح کردند، برخی از یاران پیامبر(ص) گفتند که امروز روز انتقام است، اما پیامبر گفتند امروز روز رحمت است. وقتی ما چنین پیامبری با چنین سیره‌ای داریم، چرا نباید از این ظرفیت بیشتر استفاده کنیم؟ اهل بیت(ع) هم بین ما مشترک هستند؛ هرچند دشمنان سعی کرده‌اند که بگویند اهل بیت ربطی به اهل سنت ندارند. از سوی دیگر ممکن است که یک اهل سنت به امامت ائمه معتقد نباشد، اما به امامان به عنوان افرادی بزرگ، فقیه و از خاندان پیامبر احترام می‌گذارد و حتی اهل سنت معتقدند کسی که به اهل بیت توهین کند مسلمان نیست.

فرهی: پیامبر در دو مرحله به این وحدت تجلی عینی بخشیدند که شامل دوره مکی و مدنی است. آیات مکی بیشتر درباره عقاید است، اما در دوره مدنی بیشتر بر احکام شرعی تأکید می‌شود و در اینجا مؤمنین بسیار مورد خطاب قرار می‌گیرند. وقتی از امین بودن پیامبر صحبت می‌شود تصور این است که پیامبر چیزهایی را که به وی سپرده شده بود به خوبی حفاظت می‌‌کرد. این درست است، اما پیامبر قبل از آن، امانتدار نفس، زبان و دست خود بود. این تهذیب نفس و خودشناسی به پیامبر کمک کرد تا برگزیده عالم خلقت شود.

چند نقطه عطف در زندگی پیامبر وجود دارد که از ولادت تا رسالت، از رسالت تا هجرت و از هجرت تا وفات را شامل می‌شود. ما در تقویم به میلاد پیامبر اسلام توجه مخصوصی داشته‌ایم و هفته وحدت را بنیانگذاری کرده‌ایم و این امر بهانه‌ای شده است تا هر ساله در این ایام بیشتر به وجدت توجه کنیم. ما به این نمادسازی‌ها نیاز زیادی داریم و مخصوصاً رسانه‌ها در این زمینه مسئولیت سنگینی را برعهده دارند و آن توجه دادن مسلمانان به مهم‌ترین نقطه عطف در زندگی پیامبر یعنی هجرت است.

آغاز حرکت سرنوشت‌ساز پیامبر که توانست به دین تجلی عینی ببخشد و حکومت اسلامی را بنیانگذاری کند، هجرت است که در شب اول ربیع الاول آغاز شد. این روز با امام اول شیعیان و خلیفه اول اهل سنت نیز پیوند دارد. لیله المبیت افتخاری است که شیعه به آن اشاره می‌کند و در این شب سرنوشت‌ساز مصاحبت و همراهی پیامبر با ابوبکر رقم می‌خورد. باید به این نقطه عطف محوریت ببخشیم تا بزرگداشت چنین ایامی یعنی ربیع‌الاول پررنگ‌تر شود و آغاز آن را باشکوه جشن بگیریم.

شافعی‌پور: یکی از راهکارها این است که از شعارزدگی فاصله بگیریم. گاهی در مورد وحدت شعارهای زیادی سر داده می‌شود، اما در عرصه عمل اقدامات ارزنده‌ای انجام نمی‌شود. همچنین ما دانشگاهیان و حوزویان باید در این عرصه اقدام کنیم و منتظر نمانیم که یک ارگان همانند مجمع جهانی تقریب اقدامی را انجام دهد. اگر از تبعیت از پیامبر(ص) و ائمه صحبت می‌کنیم، باید راه آنها را هم ادامه دهیم، اما وقتی پای عمل به میان می‌آید، برخی تعصبات اجازه نمی‌دهند که وحدت به شکل عملی محقق شود.

راهکار دیگر تأکید بر مشترکات است که در قرآن نیز بر آن اشاره شده است. داشتن ادب اختلاف راهکار دیگری محسوب می‌شود و قرآن بر این موضوع تأکید کرده است. در قرآن کریم آمده: «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ؛ پس بشارت ده به آن بندگان من که به سخن گوش فرامى‏ دهند و بهترین آن را پیروى مى‌کنند»(زمر، ۱۸) راهکار دیگر نقش‌آفرینی رسانه‌هاست. وحدت در رسانه‌ها گم شده است، اما جریانات مقابل وحدت و تقریب، رسانه‌های بسیاری را در اختیار دارند و فعالیت زیادی را انجام می‌دهند. بنابراین دستگاه‌های متولی باید قوی‌تری فعالیت کنند.

راهکار دیگر این است که اگر تا الان بحث وحدت و تقریب را عمدتاً به عنوان یک دستور دینی و قرآنی مطرح کرده‌ایم از این به بعد آن را به عنوان بحثی اخلاقی مطرح کنیم، چراکه ممکن است برخی افراد دیندار نباشند.

راهکار دیگر توجه به گردشگری اسلامی است و باید کشورهای اسلامی با امضای یک تفاهم‌نامه، توریست‌ها را به کشورهای همدیگر بفرستند تا ارتباط زیادتر شود. نقش علما و دانشگاهیان نیز بسیار پررنگ است، چون مردم حرف‌شنوی زیادی از آنها دارند. رهبر انقلاب در دیدار با مهمانان سی‌وپنجمین کنفرانس وحدت فرمودند: «تمدن نوین اسلامی بدون وحدت شیعه و سنی محقق نمی‌شود.» این جمله‌ نشانگر اهمیت وحدت است.