مؤلف:

 فواد سزگین

ناشر: دانشگاه مذاهب اسلامی

مترجم:

 عبدالله فرهی

ویراستار:

 زینب ناصری‌حصاری

زبان: فارسی

رده‌بندی دیویی: ۲۹۷٫۴۸۵

سال چاپ: ۱۴۰۰

نوبت چاپ: ۱

تیراژ: ۳۰۰ نسخه

تعداد صفحات: ۱۷۸

قطع و نوع جلد: وزیری (شومیز)

شابک ۱۰ رقمی: ۶۲۲۹۹۴۶۴۰۸

پیشگفتار مترجم

ایجاد تمدن نوین اسلامی و برپایی دوباره‌ی تمدنی باشکوه توسط مسلمانان آرمان بزرگی است که امروزه فکر و ذهن بسیاری از اندیشمندان مسلمان را در حوزه‌های گوناگون به خود مشغول کرده است. اما دستیابی به چنین آرمان بزرگی جز از راه شناسایی میراث عظیم تمدنی مسلمانان امکان‌پذیر نیست. بی‌شک یکی از برجسته‌ترین پژوهشگرانی که در دوران معاصر سعی در گردآوری و احیای این میراث عظیم تمدنی مسلمانان داشته است، پرفسور فؤاد سزگین[۱] است و به‌طور قطع مشهورترین و بزرگ‌ترین اثر پرفسور فؤاد سزگین در این راه  کتابی است با عنوان: تاریخ نگارش‌های عربی؛[۲] اما نگارش این کتاب تنها خدمت او به جامعه‌ی علمی نبود. وی در اقدامی منحصر به‌فرد بهترین منابع و پژوهش‌های صورت گرفته درباره‌ی میراث مکتوب مسلمانان را به لحاظ اعتبار و ارزش شناسایی کرد و در قالب مجموعه‌ای بالغ بر هفتصد جلد به جامعه‌ی علمی عرضه نمود. او این میراث مکتوب عظیم برجای مانده را در قالب موضوعاتی چون تاریخ و طبقه‌بندی علوم اسلامی، ریاضیات و نجوم اسلامی، علوم طبیعی، جغرافیای اسلامی، طب اسلامی، سفرنامه‌نویسی، موسیقی و سکه‌های اسلامی طبقه‌بندی کرد که دربردارنده‌ی آثاری به زبان‌های گوناگون می‌باشند؛ ازجمله: عربی، فارسی، ترکی، عبری، لاتین، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی و ایتالیایی.

دکتر سزگین بر مبنای این میراث عظیم و پژوهش‌های صورت گرفته درباره‌ی آنها اثری مصور با عنوان علم و فناوری در اسلام[۳] در قالب ۵ جلد و ۱۳ فصل منتشر نمود که تاکنون به زبان‌های آلمانی، انگلیسی، فرانسوی و ترکی چاپ و منتشر شده است. او در فصل اول جلد نخست این کتاب پیشرفت علوم در اسلام را در ۱۰ بخش بررسی کرده و هر بخش را به بیان پیشرفت‌های مسلمانان در یک سده اختصاص داده است؛ وی توانسته است در این فصل پیشرفت‌های مسلمانان را در علوم گوناگون به شکلی زمانمند از سده‌ی نخست هجری/ هفتم میلادی تا دهم هجری/ شانزدهم میلادی به خوبی تبیین نماید. فصل دوم این جلد نیز به بیان چگونگی پذیرش و اقتباس این علوم از سوی غربیان اختصاص یافته است. او در مجلدات بعدی نیز به‌ترتیب در جلد دوم به علم ستاره‌شناسی، در جلد سوم به علوم جغرافیا، دریانوردی، ساعت‌سازی، هندسه و نورشناسی، در جلد چهارم به علوم پزشکی، کیمیا، شیمی و سنگ‌شناسی، و در نهایت در جلد پنجم به علوم فیزیک، معماری، فناوری‌های نظامی و همچنین مصنوعات فلزی، شیشه‌ای، سرامیکی، چوبی و سنگی پرداخته است. در ضمن، این کتاب ارزشمند برنده‌ی جایزه‌ی ویژه‌ی سیزدهمین دوره‌ی جایزه‌ی جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شده است؛ ولی با وجود همه‌ی اینها، متأسفانه تاکنون به فارسی ترجمه نشده است.

در ضمن، زیر نظر دکتر سزگین کتابچه‌ای تک‌جلدی[۴] از این مجموعه برای معرفی میراث عظیم مسلمانان به آلمانی‌زبانان، انگلیسی‌زبانان و عرب‌زبانان فراهم آمد که نگارنده این کتابچه را با مراجعه به هر سه زبان ترجمه و با اضافه نمودن زبان فارسی در قالب چهارزبان آماده‌ی انتشار نموده است. دکتر فؤاد سزگین در این کتاب تلاش دارد تا به شناسایی و معرفی ابزارآلات و تجهیزاتی ساخته شده توسط مسلمانان و یا بازسازی شده بر اساس توصیفات برجای مانده از مسلمانان بپردازد که در درون محیط علم و فناوری اسلامی مورد استفاده قرار گرفته، تکامل یافته و یا اختراع شده‌اند. او این کتاب را به شکلی سه زبانه تهیه کرده و پس از ذکر جملاتی زیبا از برخی دانشمندان و روحیه‌ی پژوهشی آنان و همچنین اشاره به شماری از کارهای علمی بزرگ مسلمانان، مجموعه‌ای از بزرگ‌ترین اختراعات مسلمانان را به تصویر کشیده است. با توجه به اهمیت ابزارسازی در وقوع انقلاب‌های علمی و ضرورت نگاه مجدد به این مقوله‌ی مهم در عصر حاضر می‌توان با انتشار چنین آثاری اهمیت توجه به این واقعیت را در تحول علمی جامعه‌ی اسلامی و ظهور دوباره‌ی تمدن نوین اسلامی مجدداً به قشر فرهیخته و دانشجو گوشزد کرد و اهل علم را به احیای این میراث و الگوبرداری و الهام‌گیری از آنها برای خلق آثاری نو فراخواند.

پرفسور سزگین بحث جذابی نیز درباره‌ی نخستین ارتباطات بشر با قاره‌ی جدید، یعنی آمریکا، از طریق اقیانوس اطلس مطرح نموده که اخیراً مورد توجه اهل علم واقع شده است. تصور شایع و حاکم در تاریخ جهان این است که اکتشاف قاره‌­ای به نام آمریکا به‌دنبال یک سفر دریایی توسط کریستف کلمب و تحت حمایت پادشاه اسپانیا در سال ۱۴۹۲م. صورت پذیرفته است؛ ولی اخیراً مدارک، شواهد و مستنداتی دال بر ارتباطات سایر ملل با این قاره یافت شده که این تصور شایع را با تردیدهای جدی مواجه ساخته است؛ اما اینکه آیا ملل مسلمان موفق به برقراری چنین ارتباطی شدند یا نه، محور اصلی این بخش از تحقیقات پرفسور فؤاد سزگین را تشکیل می‌دهد که به نوعی بر اساس اظهارات وی در پاسخ به ادعاهای فردی به نام گوین منزیز نوشته شده است. برخلاف ادعاهای چالش برانگیز منزیز، سزگین سعی دارد این مطلب را اثبات کند که با توجه به توان علمی مسلمانان در محاسبه­ دقیق طول و عرض جغرافیایی و برخی شواهد موجود در میان منابع تاریخی باید منشأ نقشه‌هایی همچون نقشه‌های فرا مائورو، کانگنیدو، دوم پدرو، پیری رئیس، کانتینو، والدسیمولر، دلاکوسا، بهایم و اطلس جاوه‌ای را در جهان اسلام یافت نه در چین؛ پس باید گفت که مسلمانان در ارتباط با این دنیای جدید پیشگام بوده‌اند.

در پایان بر خود لازم می دانم که از همه‌ی کسانی که زمینه‌ی چاپ و انتشار این اثر  را در ایران فراهم کردند، صمیمانه تشکر و قدردانی نمایم. اساتید بزرگوار و همکار بنده در دانشگاه های مذاهب اسلامی، تهران و تربیت مدرس ، و به ویژه استاد بزرگوار جناب آقای حجه الاسلام و المسلمین دکتر رسول جعفریان، همواره راهنما و مشوق بنده در این مسیر بوده اند که همواره از آنها سپاسگزارم. در ضمن، چنین اثری بدون دعای خیر پدر و مادری مهربان و فداکار، همدلی و همراهی همسری با سخاوت و ایثارگر، و صبر و شکیبایی فرزندانی عزیز و دوست داشتنی به فرجامی نیکو نمی‌رسید. همواره سپاسگزارشان هستم. در نهایت، این اثر را به همه‌ی دوست داران اندیشه و اندیشیدن و جستجوگران گوهر ناب دانایی و خردورزی تقدیم می کنم و امیدوارم که همگی از مطالعه‌ی این اثر زیبا و فاخر در زمینه ی علم و فناوری در اسلام لذت ببرند و انتشار چنین آثاری راه را برای تحقق تمدن نوین اسلامی هموار کند‌.

[۱]. Fuat Sezgin

[۲]. GAS: Geschichte des Arabischen Schrifttum, Leiden: E. J. Brill, Banden I-IX: 1967-1984, Frnakfurt am Main: Institut für Geschichte der Arabisch-Islamishen Wissenschaften an der Johann Wolfgang Goethe-Universität, Banden X-XV: 2000-2010.

[۳]. Wissenschaft und Technik im Islam; Band I (Einführung in die Geschichte der Arabisch-Islamishen Wissenschaften), Band II (1. Astronomie), Band III (2. Geographie; 3. Nautik; 4. Uhren; 5. Geometrie; 6. Optik), Band IV (7. Medizin; 8. Chemie; 9. Mineralien), Band V (10. Phisik und Technik; 11. Architektur; 12. Kriegstechnik; 13. Antike Objekte), Institut für Geschichte der Arabisch-Islamishen Wissenschaften an der Johann Wolfgang Goethe-Universität, Herausgegeben von Fuat Sezgin, in Zusmmenarbeit mit Carl Ehrig-Eggert, Ekhard Neubauer and Mazen Amavi, Frnakfurt am Main, 2003.

[۴]. Science and Technology in Islam, Wissenschaft und Technik im Islam, العلم و التقنیه فی الإسلام; Institut für Geschichte der Arabisch-Islamishen Wissenschaften an der Johann Wolfgang Goethe-Universität, Herausgegeben von Fuat Sezgin, in Zusmmenarbeit mit Carl Ehrig-Eggert, Ekhard Neubauer and Mazen Amavi, Frnakfurt am Main, 2004.