جلسه دفاعیه رساله دکتری با عنوان «تحلیل تاریخی همسان پنداری یهود و تشیع»
جلسه دفاعیه رساله دکتری با عنوان «تحلیل تاریخی همسان پنداری یهود و تشیع» برگزار شد.
دفاع از رساله دکتری با عنوان «تحلیل تاریخی همسانپنداری یهود و تشیع» توسط دانشجو علی جدیدبناب در ۳۰ اردیبهشت ساعت ۳۰ : ۱۴ در محل سالن جلسات دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار گردید.
استاد راهنما: دکتر نعمت الله صفری فروشانی (عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه)
استاد مشاور: دکتر عبدالله فرهی (عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی و مدیرگروه تاریخ اسلام)
استاد داور اول: دکتر سعید طاووسی مسرور (عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی)
استاد داور دوم: دکتر مصطفی صادقی (عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی)
استاد داور سوم: دکتر حمیدرضا مطهری (عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی و رئیس پژوهشکده تاریخ)
شروع جلسه مزین به تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید توسط حجهالاسلام علی جدیدبناب بود. سپس جناب آقای دکتر صفری استاد محترم راهنما، به گزارش اجمالی از شکل گیری موضوع رساله پرداخت و به سوابق یهودپژوهی و صهیونیسم‌پژوهی نویسنده رساله اشاره نمود که گویای علاقه شدید دانشجو به موضوع رساله بوده است. در ادامه آقای جدیدبناب به دفاع از رساله خویش پرداخت و ضمن اشاره اجمالی به چکیده، بر اساس سؤالات و فرضیههای پژوهش، به معرفی فصول پرداخت که فصل اول: کلیات و مفهوم شناسی، فصل دوم: گونهشناسی همسانپنداری یهود و تشیع، فصل سوم: مؤلفههای همسانپنداری یهود و تشیع، فصل چهارم: همگامیهای شیعی طرح اتهام مشابهت یهود با تشیع، فصل پنجم: نقد و تحلیل همسانپنداری یهود و تشیع و در نهایت نتیجهگیری و بیان دستاوردهای پژوهش بوده است. حجت الاسلام جدیدبناب پس معرفی و توضیح اجمالی نسبت به فصول رساله، به بیان یافتهها و دستاورهای رساله در قالب پرده‌نگار (پاورپوینت) پرداخت که از جمله دستاورها میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
در واکاوی گونه شناسی همسانپنداری یهود و تشیع، گونههای هفتگانه عبارتند از: محدثان، مورخان، فرقهنویسان، سلفیه، وهابیت، مستشرقان و عربگرایان. شعبی(م ۱۰۳-۱۱۰ق) از شخصیتهای حدیثگرا در قرن اول و دوم بوده است. در قرن چهارم نیز ابوبکر الخلال(م۳۱۱ق) متاثر از شعبی بوده و در نهایت سردمدار سلفیه، ابن تیمیه وامدار روایات شعبی و ابوبکر الخلال بوده و اغلب مستندات خویش را بر پایه روایات شعبی بنا نهاده است. گونه مورخان، بیشترین تأثیرگذاری از جانب سیف بن عمر(م۱۷۰-۲۰۰ق) بوده است که وی اشتهار به جعل روایات ساختگی و افسانهای دارد که از جمله آنها ظهور شخصیت ساختگی عبدالله بن سبأ مدیون پردازش ذهنی و تخیلی سیف بن بن عمر بوده است. بر همین اساس عمده روایات تاریخ طبری هم که شائبهی همسانپنداری در آنها دیده میشود، بیتردید همه از روایات سیف بن عمر برگرفته شده است.
گونه فرقهشناسان نیز اعم از عالمان شیعه و اهل سنت، به بیان مطالب مهمی پرداختهاند که از لابلای آنها یکی از مطالب برجسته و قابل توجه، جریان ساختگی عبدالله بن سبأ بوده است که تعداد قابل توجهی از فرقهنویسان به بیان آن پرداختهاند که یکی از مصادیق عینی مطرح در همسانپنداری یهود و تشیع بوده است. آنچه که سبب برجستگی جریان عبدالله بن سبأ در همسانپنداری میشود اولا اینکه هم در دین یهود سهم داشته و هم بعدها به تشیع گرویده است و عملا نوعی همسانی را به همراه دارد. ثانیا طبق دیدگاه برخی از اندیشمندان، عبدالله بن سبأ شخصیتی ساختگی است که مطابق با شخصیت مطرح و معروف شیعی به نام عمار یاسر بوده و با شهادت عمار، دیگر اثری از وی در تاریخ مشهود نیست؛ بنابراین وضع و جعل شخصیت عبدالله بن سبأ کاملا هدفمند و در جهت تقویت همسان سازی یهود و تشیع بوده است.
بیتردید میتوان گفت که بیشترین نقش در تقویت همسانپنداری یهود و تشیع را دو گونه سلفیت و وهابیت داشتهاند که سردمداران اصلی آن نیز ابن تیمیه از قرن هفتم و محمد بن وهابیت از قرن یازدهم بوده است که ابتدا توسط ابن تیمیه و شاگردانش ابن قیم جوزی و ابن کثیر و در ادامه توسط محمد بن عبدالوهاب و طرفدارانش با حمایت آل سعود استمرار یافته است و هدف عمدهی آنان مانع شدن از معرفی واقعی شیعه بوده و میخواستند بر اساس جعلیات صورت گرفته که آنان نیز از روایات شعبی و سیف بن عمر کمک میگرفتند، شیعه را تخریب نمایند.
مستشرقان نیز از گونههای همسانپنداری یهود و تشیع هستند که در زمینههای مختلف ورود داشتند که یکی از مصادیق مهم، عبدالله بن سبأ بوده که در کل به دو دسته تقسیم شده یا قائل به وجود ابن سبأ بودند یا تردید در وجود وی داشتند و وجود وی را موهومی میدانستند که این دسته دوم هم کم نبودند و تعداد زیادی از مستشرقان را شامل میشد همان طور که در بین مسلمانان هم از اعم شیعه و اهل سنت طرفدارانی داشته است. گونه دیگری از همسانپنداری یهود و تشیع، عربگرایان هستند که طیفی از اندیشمندان عرب دارای اندیشه پان عربیسمی بوده و در این راستا، در زمینه همسان پنداری یهود و تشیع با گونه های مختلف دیگری همفکری داشتند که از جمله آنها احمد امین مصری بوده است که چه بسا امروز گروهی از وهابیت متاثر از اندیشههای وی بودهاند.
تاثیر روایات منتسب به شعبی(م ۱۰۳-۱۱۰ق)، در ادعاها و آثار ابن تیمیه(۶۶۱-۷۲۸ق)، محمد بن عبد الوهاب (م۱۱۱۵-۱۲۰۶ق) و روایات تاریخی سیف بن عمر(م۱۷۰-۲۰۰ق) در تاریخ الرسل و الملوک طبری در گونههای مختلف همسانپنداری و تقویت مولفههای همسانپنداری یهود و تشیع کاملاً مشهود است. دستیابی به گونههای اتهام زنندگان به همسانی یهود و تشیع در قالب محدثان(شعبی و ابوبکر الخلال(م۳۱۱ق))، فرقهشناسان(ملطی(م ۳۷۷ق)، عبدالقاهر بغدادی(م ۴۲۹ق.) و ابن حزم الاندلسی)، عربگرایان(احمد امین مصری(۱۸۸۶–۱۹۵۴) و …)، مستشرقان اعم از طرفداران وجود واقعی و موهومی عبدالله بن سبأ، سلفیه(ابن تیمیه، ابن قیم جوزی و ابن کثیر) و وهابیت(محمد بن عبد الوهاب و طرفدارانش) از ثمرات این تحقیق است. اولین و تاثیرگذارترین فرد در محدثان، سلفیه و وهابیت، روایات شعبی بوده که بعد از وی در کتاب السنه ابوبکر الخلال(م۳۱۱ق) هم به موارد همسانپنداری یهود و شیعه در جهت تایید روایات شعبی دامن زده شده است. همچنین اولین و تاثیرگذارترین فرد در گونه مورخان، روایات سیف بن عمر(م۱۷۰-۲۰۰ق) بوده که توسط طبری در تاریخ الرسل و الملوک طبری نقل شده و بقیه همه از تاریخ الرسل و الملوک طبری روایت کردهاند.
مصادیق همسانپنداری یهود و تشیع در عرصه شخصیتها، عقاید و احکام بررسی شده، گویای این واقعیت است که برخی از موارد ربطی به همسانی ندارد و جزء باورها و اعتقادات ادیان آسمانی اسلام و یهود بوده است. برخی از آنها کاملاً افتراء بوده و اصلا در دین یهود یا اسلام خاصه شیعه وجود خارجی نداشته است. برخی موارد هم اگر در هر دو دین بوده، ارتباطی به تشابه و تاثیرپذیری یکی از دیگری نداشته، بلکه چون همه ادیان منشأ واحد و خدای واحدند، بی تردید دارای مبدأ و مقصد واحدی بوده و برخی از مشترکات در ادیان آسمانی امری طبیعی است.
بررسی چرایی همسانپنداری یهود و تشیع، در قالب گونه شناسی در پنج گروه عمده سلفیه، وهابیت، فرقه شناسان، مستشرقان و عربگرایان (پانعربیسم) بیانگر این واقعیت بوده است که چه بسا طرفداران همسانپنداری به دنبال اهدافی خاص از جمله ضربه زدن به دین، ایجاد تفرقه بین ادیان آسمانی و فرق اسلامی، تخریب شیعه و ارائه صورت غیرواقعی از شیعه برای نیل به اهداف و مقاصد خویش بوده است. مواردی از همسانپنداری از جمله: صفورا (همسر حضرت موسی) و عایشه(همسر پیامبر خاتم)، دوازده نقیب، حسن و حسین و شبر و شبیر، جانشینی یوشع بن نون و حضرت علی(علیهالسلام)، رجعت، ردالشمس، نماز و تحریف از جانب خود شیعیان دامن زده شده است و چه بسا احتمال دخالت و ورود یهود نیز در چنین مواردی وجود داشته باشد.
تحلیل و بررسی گونه شناسانه اتهامات همسانی یهود و تشیع در قالب محدثان، مورخان، فرقه نویسان، عربگرایان، سلفیه، وهابیت و نقد افترائات و اتهامات آنها خاصه ابنتیمیه و محمد بن عبدالوهاب(م۱۱۱۵-۱۲۰۶ق) در زمینه همسانپنداری یهود و تشیع حائز اهمیت بوده و تردیدی در تاثیرپذیری گونههای مختلف همسانپنداری از روایات شعبی(م ۱۰۳-۱۱۰ق) و سیف بن عمر(م۱۷۰-۲۰۰ق) نیست. همچنین تاثیرپذیری گونههای مختلف همسانپنداری از منابع و دیدگاههای اهل سنت نیز کاملاً مشهود بوده است. از طرفی عدم تاثیرپذیری لازم گونههای مختلف همسانپنداری از اندیشههای عالمان شیعی به دلیل تبلیغات شدید منفی علیه شیعه و در محجوریت و اقلیت قرار گرفتن تشیع نیز در ایجاد و تقویت برخی از موارد همسانپنداری بیتاثیر نبوده است. آخرین یافته پژوهش هم تحلیل و نقد همسانپنداری یهود و تشیع به صورت روشمند در سه محور نقد روشی، نقد استنادی و نقد محتوایی بوده است که نتایجی را در پی داشته است.
برونداد این پژوهش در عرصه روشی، به شیوه صحیحی عمل نکرده و به روش نقلی محض اکتفا نمودهاند. در عرصه استنادی، مستندات اعم از روایات شعبی، روایات سیف، تاریخ الرسل و الملوک طبری از وثاقت و اتقان لازم برخوردار نبوده است. در عرصه محتوایی نیز، گونههای مختلف اتهام زنندگان به محتوای تاریخ الرسل و الملوک طبری، کتاب السنه ابوبکر الخلال(م۳۱۱ق) و در ادامه به آثار ابن تیمیه و شاگردانش اکتفا نمودهاند که آنها هم از روایات شعبی و سیف بن عمر بهره بردهاند که ضعف آنها از منظر علمای شیعه و اهل سنت خاصه رجالیون اثبات گردیده است.
پس از بیان دستاوردها، به ارائه گزارش اجمالی اصلاحات صورت گرفته نسبت به ایرادات بیان شده توسط داوران محترم پرداخته شد که در جدولهای جداگانه نسبت به هر داور و با رنگ مشخص در قالب پاورپوینت تدوین گردیده بود.
پس از اتمام دفاع دانشجو، داور سوم جناب حجت الاسلام دکتر مطهری به ایراد سخن و داوری پرداخته و به برخی از عناوین فصول از جمله فصل چهارم ایراد گرفت که توسط استاد راهنما جواب داده شد و نیز برخی از ایرادات ساختاری نسبت به پاورقیها و فهرست منابع را بیان کرد که توسط دانشجو در دفاع از آن به رعایت آئین نگارش دانشگاه توجه داده شد. همچنین برخی مطالب دیگری مطرح گردید که اختلاف نظر بین اساتید محترم داور، راهنما و مشاور بود. داور دوم جناب حجت الاسلام دکتر مصطفی صادقی نیز ضمن ابراز قدردانی نسبت به اصلاحات ارائه شده در مرحله پیش‌دفاع، بیان داشت که برخی از اصلاحات صورت نگرفته که توسط دانشجو، جواب اجمالی ارائه شد. سپس داور سوم جناب دکتر طاووسی نیز از تلاش و پیگیریهای مجدانه دانشجو تمجید نموده و از اصلاحات صورت گرفته ابراز رضایت نموده و نیز به دفاع از عنوان فصل چهارم که توسط داور سوم صورت گرفته بود، پرداخت. سپس استاد محترم مشاور جناب آقای دکتر فرهی، ضمن خیر مقدم و قدردانی از حضور اساتید و حاضرین در جلسه دفاعیه رساله دکتری، به اصلاح برخی از ایرادات ساختاری و نیز ترجمه انگلیسی چکیده توجه داد. پس از پایان نکات ارزنده اساتید محترم مشاور و داور، در حد چند دقیقه توسط دانشجو، به جواب برخی از ایرادات بیان شده توسط داوران پرداخته شد و در نهایت استاد محترم راهنما جناب آقای دکتر صفری، ضمن تشکر وافر از مطالب ارزنده اساتید محترم، به دفاع از ایرادات صورت گرفته توسط داور سوم پرداخت.
در نهایت اساتید محترم راهنما، مشاور و داوران وارد شور شدند و رساله دکتری آقای علی جدیدبناب با عنوان «تحلیل تاریخی همسانپنداری یهود و تشیع» با نمره ۱۹/۲۵ و با امتیاز عالی پذیرفته شد که با تشویق حاضرین مواجه گردید و پس از عکسهای یادگاری و پذیرایی از حضار محترم، جلسه دفاعیه پایان یافت.