«انقلاب علمی»، حلقه‌ی گمشده‌ی تمدّن مسلمانان
«انقلاب علمی»، حلقه‌ی گمشده‌ی تمدّن مسلمانان عنوان مقاله ای است که توسّط دکتر عبدالله فرّهی در سی و یکمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی ارائه شده است و چکیده این مقاله در اینجا خدمت شما ارائه می‌گردد:
تکوین و تحوّل علوم تجربی در تمدّن مسلمانان طیّ چهار سده‌ی نخست هجری با بحران‌هایی همراه بوده که جهان‌بینی‌ها را نیز دگرگون کرده است؛ ولی با وجود این، به انقلاب علمی منجر نشده است؛ سیطره یافتن الگوی جهان‌شناختی ارسطویی بر علم دوره‌ی اسلامی یکی از عوامل اساسی در عدم ظهور انقلاب علمی و پیدایش الگویی نوین برای علم‌ورزی در این تمدّن نوظهور بود. در ضمن، در صورت تبدیل شدن شکّاکان و صاحبان فنّ به دو جریان علمی صاحب مکتب، غلبه‌ی مکتب اصحاب تجربه بر مکتب اصحاب قیاس در پزشکی، ادامه یافتن کار اصحاب مذهب ممتحن در ستاره‌شناسی، غلبه‌ی نگرش ریاضی بر طبیعی و بالأخره غلبه‌ی فلاسفه‌ی محض قائل به جدایی فلسفه از شریعت بر فلاسفه‌ی طبیعی در جهان‌شناسی مسلّماً وقوع انقلاب علمی در تمدّن مسلمانان در همان سده‌های نخستین چندان دور از انتظار نبود. البتّه آنچه هم پس از آن در صورت وقوع لازم بود، مدرسی‌شدن علم تجربی تولیدی در نظامی مدرسی بود؛ حال آنکه متون علمی و فلسفی در نظام آموزشی مسلمانان عمدتاً به حاشیه رانده شدند و متون فقهی و حدیثی در متن جای گرفتند.
در میان این جریان‌های فکری، فلاسفه بیش از دیگران در تعیین حدود و ثغور علم، روش علم‌ورزی، طبقه‌بندی علوم و چگونگی کسب معرفت و شناخت نسبت به جهان هستی نقش داشتند. یکی از مهم‌ترین نزاع‌های فکری میان این فلاسفه‌ی مسلمان که منجر به ارائه‌ی الگوهای جهان‌شناختی متفاوتی شد، نزاع میان فلاسفه‌ی طبیعی ارسطویی متأثّر از جریان نوافلاطونی با پیشگامی یعقوب بن اسحاق کِندی از یک سو، و پزشکان فیلسوف‌مآب افلاطونی متأثّر از مکتب اسکندریّه با پیشگامی محمّد بن زکریّای رازی از سوی دیگر بود. نزاعی که در نهایت به‌ویژه با بهره‌گیری جریان نخست از سلاح منطق و جمع بین آرای حکیمَین- افلاطون و ارسطو- به پیروزی فلاسفه‌ی طبیعی و خارج نمودن پزشکان صاحب فنّ از زمره‌ی فیلسوفان اهل علم منجر شد.
کلیدواژگان
علوم تجربی، تمدّن مسلمانان، فلسفه‌ی طبیعی، جهان‌شناسی، جهان‌نگاری، پارادایم، انقلاب علمی
«”انقلاب علمی”، حلقه‌ی گمشده‌ی تمدّن مسلمانان»، وحدت و الزامات تمدّن نوین اسلامی، سی و یکمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ۱۴-۱۶ آذرماه ۱۳۹۶ش./۱۶-۱۸ ربیع¬الأوّل ۱۴۳۹ق./۵-۷ دسامبر ۲۰۱۷م.
