گزارش جلسه دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد با عنوان تبادلات فرهنگی بین دو بندر انطاکیه و ونیز در جنگ های صلیبی سوم و چهارم صلیبی توسط دانشجو کبری ابراهیمی
بسم الله الرحمن الرحیم
گزارش جلسه دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد با عنوان تبادلات فرهنگی بین دو بندر انطاکیه و ونیز در جنگ های صلیبی سوم و چهارم صلیبی توسط دانشجو کبری ابراهیمی
در روز شنبه مورخ ۲۴/ ۶/ ۱۴۰۳ در دانشگاه تهران
با حضور استاد راهنما:
جناب آقای دکتر رسول جعفریان
استاد مشاور:
جناب آقای دکتر حسن حضرتی
و اساتید محترم داور:
۱- جناب آقای دکتر عبدالله فرهی
۲-جناب آقای دکتر حسن زندیه
و نیز تعدادی از شرکت کنند گان محترم برگزارشد.
ابتدا جلسه دفاع با مدیریت استاد راهنما جناب دکتر رسول جعفریان آغاز شد. وی بعد از تقدیر و تشکر از حضور اساتید، به دانشجو سرکار خانم کبری ابراهیمی اجازه دادند تا به دفاع از پایان‌نامه در مقطع کارشناسی ارشد تاریخ اسلام با عنوان تبادلات فرهنگی بین دو بندر انطاکیه و ونیز در جنگ های سوم و چهارم صلیبی بپردازد. این جلسه دفاعیه به مدت دو ساعت به طول انجامید.
متن سخنرانی و دفاعیه دانشجو کبری ابراهیمی به شرح زیر است:
عنوان پایان‌نامه تبادلات فرهنگی بین دو بندر انطاکیه و ونیز در جنگ های سوم و چهارم صلیبی
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
با سپاس به درگاه خداوند متعال و قدردانی از اساتید بزرگواری که با بزرگواری و شکیبایی، وقت ارزشمند خود را در اختیار اینجانب قرار دادند و در تکمیل این رساله یاری‌ام کردند. تشکر صمیمانه‌ای دارم از استاد راهنما، جناب آقای دکتر رسول جعفریان که با راهنمایی‌های دقیق و ارزشمند خود، نقش مهمی در اصلاح و تکمیل این پژوهش ایفا نمودند. همچنین از استاد مشاور، جناب آقای دکتر حسن حضرتی، صمیمانه سپاسگزارم.
از اساتید داور، جناب آقای دکتر عبداللله فرهی، دکتر حسن زندیه نیز که با نقدها و تذکرات سازنده خود به غنای این اثر کمک کردند و همچنین اشتیاق به ادامه در این موضوع را دو چندان نمودند، تشکر می‌کنم. این پژوهش به یاری و همدلی این بزرگواران به ثمر نشست.
اجمالی ازبیانات دانشجو :
جرقه این اثر با تحقیقی در دوره‌ی قبل از کارشناسی ارشد به ذهنم رسید. تحقیقی که درمورد مأمون و رویکردهای حکومتی و فرهنگی او در زمان حکومتش بود. تعمق و تفحص در این زمینه و ورود به دوره‌ی کارشناسی ارشد و گذراندن دروس با اساتید بزرگوار، من را به تبادلات در جنگ های صلیبی رساند. با بررسی دقیقتر تحقییقات و آثار موود بدین نتیجه رسیدم که بیشتر آثار شرق و غرب جانبدارانه، صرفاً برای اثبات تفوق خود بر جبهه‌ی دیگری نگاشته شده و به همین دلیل بر کلیات اکتفا نموده و از پیگیری دقیق آنچه بین شرق و غرب گذشته است، غافل مانده‌اند. و از بررسی تبادلات و تأثیرات متقابل چشم پوشی کرده‌اند. از این جهت موضوع و عنوان پایان‌نامه به روز و جدید است. ابتدا سوال اصلی پایان‌نامه در واقع بیانگر آن چیزی است که ما در این پایان‌نامه به دنبال بیان آن پرداخته ایم: کیفیت و کمیت تبادلات فرهنگی بین دو بندر انطاکیه و ونیز چگونه بوده و در طی جنگهای صلیبی سوم و چهارمبه چه شکل درآمده و اتفاق افتاده است؟ تبادلات فرهنگی بین دو بندر از آغاز شروع تجارت ونیز رونق داشت، اما در جنگ های صلیبی به اوج خود رسید و در ادامه و بعد از جنگ های صلیبی با از دست رفتن مرکزیت انطاکیه این تبادلات کم و کمتر شد.
جنگهای صلیبی و هجوم دو طرف جنگ به یکدیگر، برهه‌ای از تاریخ را برای هر دو سرزمین رقم زد که نه تنها در عرصه‌ی سیاست، بلکه در حیطه‌ی اقتصادی، حتی عقیدتی، علمی و اجتماعی، هر دو سرزمین را تحت تحولات عمیق ماندگاری قرار داد. و تا جایی پیش رفت که می‌توان این دوره از تاریخ را از جمله مقطع حساس و قابل تاملی برشمرد که با طرح پرسش‌های بی‌شماری در اذهان پژوهشگران، اقتضای هر نوع کاوش علمی- پژوهشی را ایجاب می‌کند.
از جمله نکات ویژه و قابل توجه در این حیطه زمانی، شکل گیری تبادلات گوناگون با عناوین مختلف در میانه‌ی جنگ بین دو سرزمین، است. این تبادلات غالبا فرای جنگی که در حال وقوع بود با دلایل مختلف اتفاق افتاد و اهمیت ویژه‌ای بین مبدا و مقصد پیدا کرد. و این تبادلات مختلف در زمینه‌های مختلف بین دو سرزمین از استواری ویژه‌ای برخوردار شد و از جهات مختلف گسترش پیدا کرد.حتی زمانی که یک طرف جنگ قدرت کمتری پیدا کرد و فتوحات در شرق دریای مدیترانه زیاد شد، باز هم کالا های جبهه مقابل محدودیت انتقال نداشت. و تبادلات به قوت خود باقی ماند.
طبیعی است با در نظر گرفتن برخی سیاست‌های دو طرف جنگ از نظر استراتژی و نیز تامل در فرهنگ‌های موجود در دو طرف منازعه، مبنی بر رد طرف مقابل هم از جهت اعتقادی و تفکری و هم عملگرایانه تا پیش از جنگ‌ها و همچنین در طی آنها، چگونگی شکل‌گیری این تبادلات، و نوع آنها طی این جنگ‌ها و قرار گیری دو بندر مهم تاریخی انطاکیه و ونیز به عنوان یکی از مراکز دادستد، در دو طرف این مبادلات، به عنوان ابهام جدی در حوزه‌ی پژوهش یاد شده قلمداد گشته و برطرف نمودن این ابهام، پژوهشی استوار را طلب می‌نماید. بنابراین، ابهام علمی پژوهش حاضر این است که تبادلات دو بندر انطاکیه و ونیز را در طی جنگهای صلیبی، اتفاقی است که پیشتر شاهد وقوع آن نیستیم، حداقل بدین سطح و بدین حجم از گستردگی. بر این اساس این پژوهش در نظر دارد به کاوش در انواع و اختلاف این تبادلات بین دو بندر انطاکیه و ونیز بپردازد. و افتراق‌ها و اشتراکات را شناسایی نماید.
پرسش های تحقیق
تبادلات فرهنگی در دو بندر انطاکیه و ونیز در طی جنگهای سوم و چهارم صلیبی، چگونه است؟
- اهمیت این دو بندر میان بنادر دیگر مدیترانه در جنگ های صلیبی چیست؟
- شرایط انطاکیه و ونیز پیش از جنگهای صلیبی چگونه بود و چه نقشی در تعاملات آنها داشت؟
- جنگهای صلیبی سوم و چهارم چه تغییراتی در ساختار و روابط انطاکیه و ونیز ایجاد کردند؟
- جنگهای صلیبی چه پیامدهایی در رابطه‌ی بین دو بندر داشت؟
تبادل فرهنگی دو بندر انطاکیه و ونیز در طی جنگهای سوم و چهارم صلیبی، دگرگونی فرهنگی هر دو بندر مبدا و مقصد در طی این تبادلات را نتیجه داده است.
روش تحلیل و شیوه گردآوری داده ها
منابع در این پایان نامه، منابع مکتوب است، از آثاری به شکل کتاب یا مقاله. طبعا نه اسنادی در اختیار بوده و نه در این زمینه کار میدانی به صورت باستانشناسی انجام شده است و یا از این قبیل.
بررسی تبادلات فرهنگی در زمینه‌های مختلف آن، در جنگ های سوم و چهارم صلیبی و مخصوصا در دو قطب تبادلاتی آن روزگار، می‌تواند منجر به روشن‌تر شدن آنچه در آن روزگار گذشته است، در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی؛ بشود.
تبادلات فرهنگی بین دو بندر انطاکیه و ونیز در دوران جنگهای صلیبی یکی از موضوعات کلیدی در تاریخ تمدن‌های اسلامی و مسیحی است. این تبادلات نقش مهمی در شکل‌دهی به روابط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بین شرق و غرب ایفا کرده‌اند. بررسی دقیق این تبادلات می‌تواند به درک بهتر تأثیرات جنگهای صلیبی بر دو تمدن کمک کند و نقش تجارت و تعاملات فرهنگی را در این دوره تاریخی روشن کند.
هدف از این پژوهش، روشن ساختن نقشی است که تجارت و ارتباطات دریایی در توسعه و تبادل فرهنگی ایفا کرده‌اند و نشان دادن این موضوع که چگونه این تبادلات، فراتر از صرفاً مبادلات اقتصادی، به شکل‌گیری هویت‌های فرهنگی و اجتماعی هر دو منطقه کمک کرده‌اند. با تمرکز بر دو بندر خاص انطاکیه و ونیز، این تحقیق به تحلیل دقیقتر و جامع‌تری از تعاملات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بین این دو نقطه کلیدی می‌پردازد.
از این‌رو، این مطالعه می‌تواند به غنای دانش ما درباره تعاملات فرهنگی در دوره‌های میانه و تأثیرات بلندمدت آن بر تاریخ و فرهنگ جهانی بیفزاید. با استفاده از رویکرد چندبعدی و بین‌رشته‌ای، این تحقیق تلاش می‌کند تا ارتباطات و تأثیرات متقابل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بین دو تمدن بزرگ شرق و غرب را به طور جامع بررسی کند.
بدین ترتیب سعی این پژوهش بر آن است تا مدعای در نظر گرفته برای این پژوهش؛ تبادل فرهنگی دو بندر انطاکیه و ونیز در طی جنگهای سوم و چهارم صلیبی، دگرگونی فرهنگی هر دو بندر مبدا و مقصد در طی این تبادلات را نتیجه داده است، را مورد آزمون قرار دهد.
برای بررسی مسئله‌ی حاضر، حجم زیادی از کتب، فارسی، ترجمه، عربی و انگلیسی مورد بررسی قرار گرفت. تحقیقات بسیاری در مورد دو تمدن در جنگهای صلیبی و تأثیر آنها بر یکدیگر انجام شد، اما پایان‌نامه حاضر با چند وجه تمایز و برتری از آنها متمایز می‌شود، یک اینکه بیشتر تحقیقات موجود به صورت کلی به جنگهای صلیبی پرداخته‌اند و یا اگر موضوع و مسیله شان جزیی باشد، درمورد یک اتفاق خاص صورت گرفته است. دوم اینکه تحقیقاتمربوط به تبادلات و تاثیرات در جنگ‌ها، یا به صورت کلی در تمامی دوران‌ها بدین امر پرداخته‌اند و مکان یا زمان یا دوره‌ای خاص را در نظر نگرفته‌اند و یا آن را یک طرفه بررسی نموده‌اند.
بدیت ترتیب، کتاب یا پایان‌نامه و یا حتی مقاله‌ای یافت نشد که به مسئله حاضر پرداخته باشد. تا در اینجا اختلاف و یا شباهت آن با پژوهش حاضر مورد مداقه قرار بگیرد. اما در این میان آثاری است که در بخش‌هایی از آنها به پژوهش حاضر شباهت داشته، یا به قسمت‌هایی از موضوع این تحقیق پرداخته‌اند، تا پایان‌نامه‌ی حاضر می‌تواند از داده های آنها برای رسیدن به پاسخ پرسش اصلی این پایان‌نامه کمک گیرد. تعدادی از آنها عبارتند از:
کتاب‌ها:
- تاریخ جنگهای صلیبی/ استیون رانسیمان/ مترجم منوچهر کاشف/ ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی۱۳۹۳
نویسنده‌ی این کتاب سه جلدی، مسیحی می‌باشد و از دید و ایدئولوژی خود جنگ‌ها را روایت و بازگو نموده است. در این کتاب سعی شده است در طی بیان ریز به ریز اتفاقا، علل و عوامل این جنگ ها و نوع نگاه دو طرف شرق و غرب به یکدیگر و دیگر جزییات مورد بررسی قرار گرفته شود. نکته‌ای که از دید بنده جالب می‌نماید در این کتاب، اطلاعات ریز و قابل بررسی‌ای بود که درمورد شهرهای بندری و مهم از لحاظ واردات و صادرات، فرهنگی و تجاری و حتی نظامی‌است. این اطلاعات در طی بیاناتی در میان جنگ‌ها، از جنبه‌های مختلف مورد بحث قرار می‌گیرد. بیانات خاصی درموردشان نوشته شده است ولی به طور خاص بدان‌ها پرداخته نشده است.
- جنگهای صلیبی/ محمد رشاد/ اندیشه ۱۳۷۳
نویسنده‌ی این کتاب دو جلدی، مسلمان است. و از دید و ایدئولوژی مسلمان‌ها داده‌هایش را در کنار یکدیگر قرار داده است. درمورد این کتاب نیز مانند کتاب بالا می‌توان گفت، به جزییات و مراحل و اتفاقات جنگ‌ها پرداخته است. و از این جنبه کمک شایانی به تحقیق حاضر خواهد نمود.
- فرهنگ اسلام در اروپا/ زیگرید هونکه/ ناشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامی/ ۱۳۷۶
این کتاب رساله‌ی دکتری ایشان است. در هفت بخش عناوین مختلفی از فرهنگ و علوم شرقی را با عنوان اسلامی، و تاثیر آنها روی اروپا را بیان نموده است. نکته ی بسیار عالی در این کتاب بررسی اسناد دست اول و استفاده و بیان این اسناد در ذیل عناوین می‌باشد. طوری که خواننده براحتی می‌تواند تحلیل نویسنده را در کنار منابع یاد شده از نظر بگذراند. و خود منابع را نیز در نظر بگیرد. جدای از نقدهایی که از تطابق بعضی مفاهیم و فرهنگ‌های شرقی به مسلمین و اعتقادات آنها، مانند موسیقی و داستان های باستانی اعراب، در بخش‌های پایانی به مولف وارد می‌باشد، می‌توان این نکته را نیز گوشزد نمود که این کتاب درمورد داد و ستدهای تجاری و فرهنگی بین دو اقلیم، دچار کلی گویی شده و رد پای این داد و ستدها را در این دو اقلیم پی نگرفته است و تنها به وجود چنین داده‌ها و ورودشان به اروپای آن زمان قناعت کرده است. اما همین در میان همین کلی‌گویی‌ها بعضی داده های مفید برای تحقیق حاضر بدست می آید و می توان از آنها یاری جست. مانند صفحه ی ۵۵ تا ۶۷ که به تجارت و فرهنگ ونیز می‌پردازد.
- تاثیر اسلام در اروپا/ مونتگمری وات/ یعقوب آژند/ انتشارات مولی ۱۳۶۱
این کتاب به نکات تمدنی اسلام در عنوان‌بندی‌های کلی پرداخته است. حضور فیزیکی آنها در اروپا، بازرگانی و تکنولوژی آنها و پیشرف‌های آنها در زمینه علم و فلسفه، پرداخته است. و سپس به اوضاع اروپا پرداخته است. جریانات جنگهای صلیبی، علم و فلسفه در اروپا و در آخر به تاثیر اسلام و خودآگاهی در اروپا پرداخته است. با توجه به معرفی منابع و در جریان گرفتن نظر مولف از آن جهت که ایشان در بسیاری از منابع دیگر اسلامی نیز تتبع نموده‌اند، کتاب بسیار ارزشمندی می‌باشد. نکته‌ای از این کتاب که مدنظر دغدغه‌ی پژوهشگر حاضر قرار گرفته است، داده‌ها و تحلیلات جزئی می‌باشد که ذیل هر کدام از عناوین قرار گرفته است. والا در زمینه ی موضوع حاضر به کلی گویی دچار شده است.
- رهاوردهای بازرگانی شرق و غرب در قلمرو جنگهای صلیبی/ دکتر مجید نظری / ۱۳۹۷
در ابتدا به توضیح کلیات می‌پردازد. مانند کلیاتی درمورد تاریخ خود جنگهای صلیبی، علل و عوامل جنگهای صلیبی، آثار و پیامدهای جنگ‌ها و زیرساخت‌های تجاری شرق و غرب. و سپس به مناسبات تجاری شرق و غرب قبل از جنگهای صلیبی می‌پردازد. در این قسمت عنوان‌وار و کلی به عناوینی، مانند اوضاع اقتصادی غرب و شرق و همچنین به مبادلات کالا و واردات و صادرات می‌پردازد. و سپس سعی می‌نماید این عنوان کلی را ذیل جنگهای صلیبی بررسی نماید. و دست آخر رهاوردهای تجاری شرق و غرب را بررسی و بیان می‌دارد. داده‌هایی که برای داد و تد کالاها در این تحقیق بکار رفته است بسیار پر فایده می باشد
مقالات
مقالات زیر، هر کدام به مباحث مختلف حول موضوع پایان‌نامه‌ی حاضر پرداخته‌اند. داده های هر کدام به جنبه و قسمتی از پرسش اصلی پایان‌نامه‌ی حاضر کمک می‌نمایند.
- فرج اله احمدی؛ پرویز حسین طلایی، ساخت و کارکرد شهر مرزی انطاکیه در مناسبات ایران و روم در دوره ساسانی، نشریه پژوهش‌های ایران شناسی، بهار و تابستان ۱۳۹۳، سال سوم، شماره ۱، ص ۱۳ تا ۳۲
مقاله ای بسیار کامل و با جزییات که به مناسبات ایران و روم پرداخته است. و جنبه‌هایی از کارکرد شهر انطاکیه در دوره‌ای که در این مقاله کار شده است برای پژوهش حاضر بسیار ارزشمند می باشد.
- نجف آبادی پور، مهدی ، تاثیر ممالیک بحری بر اقتصاد جهان اسلام و نظام بینالملل، فصلنامه علمی- فرهنگ پژوهش، شماره ۳۳و بهار ۱۳۹۷، صص ۱۰۱-۱۲۶
این مقاله درمورد کوشش‌های مختلف ممالک درمورد اقتصاد منطقه می‌باشد. اگرچه بسیاری از قسمت های بررسی شده، شامل موضوع پژهش حاضر نمی‌باشد ولی بعضی از داده ها و بررسی‌ها برای انطاکیه ی بعد از جنگ های صلیبی بسیار کمک کننده است.
- تاثیر صنایع مسلمین بر غرب در طول جنگ های صلیبی/ محمود آبادی، سید اصغر ؛ رییسی، معصومه/ نشریه: تاریخ، سال:۱۳۹۰ دوره:۶ شماره:۲۱، صفحات :۱۳۱-۱۵۱
این مقاله نیز ارزشمند می باشد. نکته‌ای که می‌توان بدان اشاره نمود در باره این نوشته، یک طرفه بحث نمودن این تحقیق می‌باشد.
- آثار و نتایج جنگهای صلیبی/ روحی میرآبادی، علیرضا ؛ رشتی، بهاره/ پژوهش در تاریخ تابستان ۱۳۹۱ – شماره ۷ (۲۲ صفحه – از ۹۹ تا ۱۲۰ )
این مقاله به بررسی نتایج و پیامدهای جنگهای صلیبی اشاره دارد. به نتایج مثبت جنگهای صلیبی علی‌رغم کشته‌ها و تخریب‌ها که بوجود آورد، رواج شهر نشینی و نفوذ علوم و ادبیات و هنر اسلامی در غرب بوده است. همانطور که می‌بینیم این مقاله نیز به بیان تاثرات شرق بر غرب پرداخته است و همچنین به بیانی کلی درمورد تاثیرات پرداخته است. که بالاخره شرق بر روی غرب تاثیر گذاشته است.
- Patrick, McCray, Glassmaking in Renaissance Venice : the fragile craft, The Johns Hopkins University Press, Vol. 42, No. 4 (Oct., 2001), pp. 795-797.
این مقاله درمورد صنعت شیشه سازی در ونیز می‌باشد و صنایع شکستنی، اگرچه داده‌های بسیار مفیدی برای برسی ونیز به همراه دارد.
- The non-military functions of crusader fortifications, 1187-circa 1380, Kristian Molin, Pages 367-388 | Published online: 03 Jan 2012
هدف این مقاله بحث در مورد استفاده از چنین سازه هایی مانند اقامتگاه، زندان و دادگاه و همچنین نقاط کانونی برای تجارت، اداری، کشاورزی و فعالیت های مذهبی است. و خب داده های خوبی برای پژوهش حاضر بهمراه دارد.
پایان‌نامه:
- نقش جنگهای صلیبی در انتقال تمدن اسلامی به غرب/ سید عبدالرئوف رضایی؛ استاد راهنما: محمدالله اکبری، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه – دانشکده الهیات و معارف اسلامی – ۱۳۸۵ – [کارشناسی ارشد]
این پایان نامه مستقیم به موضوع انتقال تمدن از شرق به غرب پرداخته است. و عنوان وار طی فصول مختلف، بسیاری از مواردی که آنها را ذیل تمدن تعریف نموده است را درج نموده است. در این پایان‌نامه کالاهای تجاری و یا اتفاقات فرهنگی و علمی و … حتی نکات تفکری‌ای که نویسنده می‌توانسته انتقال آنها را بیان دارد، ذیل عناوینی، مورد بررسی قرار گرفته شده اند. بیان داشته شده که چطور این اقلام فرهنگی، سیاسی و تجاری و بازرگانی و … از مکان به مکان دیگر انتقال یافته و علت مورد تغیر و تحول مکان جدید گشته است. مورد بحث این پایان‌نامه تاثیر شرق بر روی غرب بوده است.
- تأثیر جنگهای صلیبی بر روابط میان غرب و جهان اسلام / فائزه یاوری استاد راهنما: ابراهیم آقامحمدی/ دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی
به روابط و تأثیر گذاری هایی که از جهاتی سبب پیشرفت و از جهاتی نیز سبب رکود هریک از دو گروه در پی این جنگ‌ها شد، به طور کلی پرداخته است. به این روابط و تاثرات در کنار عوامل نظامی پرداخته و مشخص کرده است که جنگهای صلیبی چه تأثیری بر روابط جهان غرب و جهان اسلام داشته، است. این پایان نامه به جزییاتی که دنظر پایان نامه ی حاضر است نپرداخته است.
نتیجه گیری
جنگهای صلیبی به عنوان یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین رویدادهای تاریخی، تاثیرات عمیق و چند وجهی بر ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع مختلف برجای گذاشتند. این جنگ‌ها، به طور خاص بر شهرهای انطاکیه و ونیز تاثیرات گسترده‌ای داشتند و مسیر تاریخ و توسعه این دو شهر را به‌طور اساسی تغییر دادند.
پیش از آغاز جنگهای صلیبی، انطاکیه و ونیز به عنوان دو مرکز مهم تجاری، فرهنگی و علمی در مدیترانه شناخته می‌شدند. انطاکیه، با موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود به عنوان یک پل ارتباطی بین شرق و غرب، نقش کلیدی در تبادل کالاها، ایده‌ها و فرهنگ‌ها داشت. این شهر، با داشتن بازارهای پررونق، مراکز علمی معتبر و تعاملات فرهنگی گسترده، به عنوان یک مرکز بزرگ تمدنی شناخته می‌شد. از سوی دیگر، ونیز که در ابتدای راه خود به عنوان یک جمهوری دریایی بود، با توسعه ناوگان دریایی، تجارت با شرق و غرب را گسترش داد و به تدریج به یکی از مراکز اصلی تجاری در مدیترانه تبدیل شد. ونیز با بهره‌گیری از منابع طبیعی و موقعیت جغرافیایی خود، توانست شبکه‌های تجاری گسترده‌ای را ایجاد کند و نقش مهمی در تجارت کالاهای لوکس مانند ابریشم، ادویه و شیشه ایفا کند.
جنگهای صلیبی، با حملات نظامی، محاصره‌ها و تخریب‌های گسترده، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر انطاکیه و ونیز تاثیر گذاشتند. انطاکیه که به عنوان یکی از اهداف اصلی جنگهای صلیبی مورد حمله قرار گرفت، به شدت آسیب دید. جنگ‌ها و تخریب‌های ناشی از آن، زیرساخت‌های تجاری و اقتصادی انطاکیه را نابود کرد، بازارهای شهر را تخلیه کرد و جمعیت آن را کاهش داد. انطاکیه که زمانی مرکز پررونق تجارت و دانش بود، به دلیل ناامنی، مهاجرت گسترده دانشمندان و تخریب‌های گسترده، اهمیت خود را از دست داد. تلاش‌های ممالیک برای بازسازی و احیای انطاکیه، هرچند به بهبود نسبی وضعیت شهر کمک کرد، اما نتوانست این شهر را به جایگاه گذشته‌اش بازگرداند. در مقابل، ونیز با استفاده از شرایط جدید ناشی از جنگهای صلیبی، توانست نفوذ و قدرت خود را گسترش دهد. ونیزی‌ها با انعقاد قراردادهای تجاری با دولت‌های صلیبی و همچنین قدرت‌های مسلمان منطقه، توانستند تجارت خود را گسترش دهند و نقش خود را به‌عنوان یک قدرت دریایی و تجاری تثبیت کنند. ونیز با بهره‌گیری از فرصت‌های جدید، توانست ناوگان دریایی خود را توسعه دهد، به تکنولوژی‌های جدید دست یابد و شبکه‌های تجاری خود را گسترش دهد.
پس از پایان جنگهای صلیبی، تفاوت‌های توسعه‌ای بین انطاکیه و ونیز به وضوح مشاهده شد. ونیز با بهره‌گیری از فناوری‌های جدید در کشتی‌سازی، توسعه سیستم‌های مالی پیشرفته و گسترش شبکه‌های تجاری، به یکی از مراکز اصلی تجارت جهانی تبدیل شد. استفاده از فناوری‌های نوین مانند قطب‌نما و کشتی‌های بزرگ‌تر و کارآمدتر، به ونیز اجازه داد تا تجارت خود را به مناطق دوردست مانند شمال اروپا و حتی آسیا گسترش دهد. ونیز با توسعه زیرساخت‌های تجاری و دریایی، توانست نقش خود را به‌عنوان یک مرکز بزرگ تجاری، فرهنگی و علمی در اروپا تثبیت کند. این شهر با جذب هنرمندان، دانشمندان و تاجران از سراسر اروپا و شرق، به یکی از مراکز اصلی رنسانس علمی و فرهنگی تبدیل شد. ونیزی‌ها با توسعه صنعت شیشه‌سازی و ایجاد کارگاه‌های تولید شیشه‌های هنری در مورانو، به یکی از مراکز اصلی تولید شیشه در جهان تبدیل شدند. تجارت شیشه، ابریشم، ادویه و دیگر کالاهای لوکس، به ونیز امکان داد تا به یکی از ثروتمندترین شهرهای اروپا تبدیل شود.
در مقابل، انطاکیه که در طی جنگ‌ها از مرکزیت علمی، فرهنگی و تجاری خود محروم شده بود، نتوانست از تلاش‌های ممالیک برای بازسازی و احیای زیرساخت‌ها به نفع خود بهره‌برداری کند. این شهر که زمانی رقیبی جدی برای اسکندریه بود، به‌تدریج از صحنه تجارت مدیترانه خارج شد و به یک شهر حاشیه‌ای تبدیل گردید. اسکندریه که از ابتدا با انطاکیه در رقابت بود، با استفاده از شرایط جدید، توانست جایگاه خود را به‌عنوان مرکز اصلی تجارت در شرق مدیترانه تثبیت کند و به یکی از مهم‌ترین بنادر تجاری جهان تبدیل شود. این تغییرات نشان‌دهنده پیامدهای بلندمدت جنگهای صلیبی و تاثیر آنها بر تغییر مسیرهای تجاری و نقش‌آفرینی شهرها در اقتصاد جهانی است.
پس از اتمام سخنرانی و دفاعیه دانشجو کبری ابراهیمی در ادامه هیات داوران به طرح نکات و ارزیابی رساله پرداختند. گزارش ارزیابی استادان محترم و نحوه پاسخگویی دانشجو به نکات مطرح شده، بدین شرح است:
نکات جناب آقای دکتر عبدالله فرهی
مزایا
- تلاش برای بررسی نقش جنگهای صلیبی در تحولات فرهنگی و تجاری، و نقش تبادلات فرهنگی و تجاری در شکل‌دهی به تمدن‌ها
- جسارت و جرأت دانشجو در رفتن به سمت موضوعی که منابع فارسی چندانی ندارد آن هم در مقطع کارشناسی‌ارشد که دانشجو وقت چندانی برای نگارش پایان‌نامه ندارد، قابل ستایش است.
- استفاده از حدود ۳۷ کتاب و مقاله‌ی انگلیسی
- بهره‌گیری از نقشه برای فهم بهتر مطالب
نقد عنوان با توجه به متن پایان‌نامه
تبادلات بین دو بندر با توجه به فهرست مطالب: صفحات ۶۷-۷۱، ۹۹-۱۰۶، ۱۲۱-۱۳۲ (۲۳صفحه)
عنوان پیشنهادی با توجه به محتوا: نگاهی به اوضاع فرهنگی و اقتصادی دو بندر انطاکیه و ونیز، و تبادلات میان آنها با توجه به زمینه‌ها و پیامدهای جنگهای صلیبی
سؤالات فرعی هم بیشتر ناظر بر چنین عنوانی هستند. در ضمن، سؤالات فرعی سوم و چهارم تا حدی هم‌پوشانی دارند و سؤال فرعی سوم (تغییرات) می‌تواند بخشی از سؤال فرعی چهارم (پیامدها) باشد.
نقد ساختاری و محتوایی
مطالب مربوط به دو کتاب جنگهای صلیبی محمد رشاد و فرهنگ اسلام در اروپای زیگرید هونکه در دو بخش پیشینه‌ی پژوهش و معرفی منابع و مآخذ محوری تَکرار شده است. دو منبع محوری انگلیسی هم فاقد توضیح هستند.
پیشنهاد می‌شود پیشینه‌ی پژوهش با توجه به عنوان نقد شود؛ مثلاً نقد مطالب ارزشمند دو فصل «بندقیه (ونیز) شکننده‌ی سد» و «در مکتب مسلمانان» کتاب فرهنگ اسلام در اروپای زیگرید هونکه
پیشنهاد می‌شود درباره‌ی نام «بندقیه/فنیسیا» (نام ونیز در منابع و مآخذ عربی) هم توضیحی در چارچوب مفهومی داده شود.
در ضمن، بیشتر مطالب کتاب را می‌شد به‌طور خلاصه در چارچوب مفهومی آورد و نیاز به این همه تفصیل نبود.
پیشنهاد می‌شود دانشجوی محترم به‌جای پرداختن به یوحنای دمشقی، قسطا بن لوقا بعلبکی، یوحنا بن ماسویه خوزی و ثابت بن قرّه حرّانی به سراغ افرادی چون ابوالقاسم علی بن احمد انطاکی ریاضی‌دان، داوود بن عمر انطاکی پزشک، فیلسوف و متکلم و… به‌ویژه با پسوند «انطاکی» رود. شاید تنها فردی که به درستی مورد توجه قرار گرفته است: استفانوس (اصطفن) انطاکی باشد که البته به سبب اهمیت فراوان لازم است که درباره‌ی وی بحث شود. در متن، به فردی به نام ابن‌بطانی آن‌هم بدون ارجاع اشاره شده است که ظاهراً منظور بتّانی رقّی حرّانی صابئی است که البته تنها یک رصد از وی در انطاکیه ذکر شده است.
ذکر مطالبی درباره‌ی اقتصاد، تجارت و سیاست در انطاکیه بدون تبیین نسبت آنها با عنوان پایان‌نامه: اشاره به جاده ابریشم، اشاره به تغییرات عمده در ساختار اجتماعی و مذهبی شهر توسط رهبران نظامی صلیبی مانند بوهموند اول با تصرف انطاکیه و تبدیل آن به یک پایگاه صلیبی،
غیر قانع کننده و ناکافی بودن توضیحات دانشجو درباره‌ی علّت ترجیح انطاکیه بر اسکندریه
اختراع چاپ در ونیز درست نیست؛ پیشگامی چینی‌ها و کره‌ای‌ها در صنعت چاپ.
بیان مقدمات فراوان درباره‌ی اقتصاد، تجارت و قدرت دریایی ونیز بدون تبیین ارتباط با عنوان؛ مثلاً نقش امتیازات و معاهدات تجاری، شبکه‌های راه‌ها و استقلال ونیز در تبادلات اقتصادی و فرهنگی با انطاکیه چه بود؟
بعضی مطالب مهم در لابه‌لای متون که می‌توانند به باور بنده محورهایی برای تدوین و تبویب مجدد پایان‌نامه به نحوی مطلوب‌تر باشند: ۱- نقش تحولات زبانی در تبادلات فرهنگی ونیز و انطاکیه؛ ۲- اهمیت نقش کاغذ و کتاب در تحولات فرهنگی ونیز و انطاکیه؛ ۳- نقش مهاجرت علما و تصرف انطاکیه در تحولات فرهنگی ونیز و انطاکیه؛ ۴- نقش تبادلات علمی و فرهنگی در نهضت ترجمه اروپایی در ضمن توجه به افرادی چون اصطفن انطاکی؛ ۵- نقش بازرگانان، معماران و صاحبان حِرَف و مشاغل گوناگون در تبادلات علمی و فرهنگی دو طرف، مثلاً خانواده‌ی پولو؛ ۶- نقش علوم و فناوری‌های گوناگون در تحولات علمی و فرهنگی دو طرف، مثلاً توجه به اهمیت دریانوردی و کشی‌سازی ضمن بررسی چگونگی انتقال فنون و فناوری‌های برتر شرقی به اروپا و به‌ویژه ونیز و از طریق ونیز به کشورهایی چون اسپانیا و پرتغال و آغاز عصر به اصطلاح اکتشافات اروپایی (مثلاً بادبان سه‌گوش، اسطرلاب، قطب‌نما و…) و یا تأثیر علم ریاضیات و نجوم در فروریزی مرزهای علمی و فرهنگی اروپا، به‌ویژه در توجه به اندیشمندانی چون آدلارد باثی و یا خانواده‌ی فیبوناچی.
لزوم ویراستاری مجدد
ایرادات ویراستاری فراوان است و تمام پایان‌نامه نیازمند ویراستاری مجدد است. این حجم از ایرادات تا حدی به سبب عدم آشنایی کافی دانشجویان با نرم‌افزار word است.
حذف علامت‌های نقل قول در فهرست مطالب؛ برای مثال: «پرسش بنیادین:» ← «پرسش بنیادین»
استفاده‌ی درست از علامت همزه؛ برای مثال: «تاثیرات» ← «تأثیرات»، «قابل تاملی» ← «قابل تأملی»، «مبدا» ← «مبدأ»، «مسیله» ← «مسئله»، «مولف» ← «مؤلف»
استفاده‌ی درست از علامت تنوین؛ برای مثال: «غالبا» ← «غالباً»
استفاده‌ی درست از تاء منقوط عربی در پایان کلمات عربی؛ برای مثال: «دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه» ← «جامعه المصطفی العالمیه»
استفاده‌ی درست از علامت جمع: «سده پنجم و هفتم» ← «سده‌های پنجم و هفتم»
پیشنهاد می‌شود نام کتاب‌ها را در تمام پایان‌نامه ایتالیک/ایرانیک کنید و نام مقالات را در داخل گیومه قرار دهید.
اشتباه‌های تایپی: «بدیت ترتیب» ← «بدین ترتیب»، «پزوهش» ← «پژوهش»، «اتفاقا» ← «اتفاقات»، «پیشرف‌های» ← «پیشرفت‌های»، «برسی» ← «بررسی»، «کشده شود» ← «کشیده شود»، «چه رکن» ← «چند رکن»، «تیین» ← «تبیین»، «مسقیم» ← «مستقیم»، «اس» ← «است»، «بیت لاپ» ← «بیت لاپات/بیت لاپت»، «سیای» ← «سیاسی»، «لابنفک» ← «لاینفک»، «رمایه» ← «سرمایه»
در چکیده: «پس با بررسی وضعیت انطاکیه پیش از جنگهای صلیبی، به نقش این شهر به عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی مهم پرداخته شده است، به جایگاه استراتژیک انطاکیه در تجارت بین شرق و غرب و همچنین اهمیت آن در تعاملات فرهنگی و علمی. به بررسی تأثیرات جنگهای صلیبی و تغییرات ناشی از تصرف انطاکیه توسط ممالیک می‌پردازد.» ← «پس از بررسی وضعیت انطاکیه پیش از جنگهای صلیبی، به نقش این شهر به عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی مهم، جایگاه استراتژیک انطاکیه در تجارت بین شرق و غرب، اهمیت آن در تعاملات فرهنگی و علمی، و همچنین بررسی تأثیرات جنگهای صلیبی و تغییرات ناشی از تصرف انطاکیه توسط ممالیک پرداخته شده است.»
«ابهام علمی پژوهش حاضر این است که تبادلات دو بندر انطاکیه و ونیز را در طی جنگهای صلیبی، اتفاقی است که پیشتر شاهد وقوع آن نیستیم، حداقل بدین سطح و بدین حجم از گستردگی.» ← « ابهام علمی پژوهش حاضر این است که تبادلات دو بندر انطاکیه و ونیز طی جنگهای صلیبی، اتفاقی است که پیشتر در این سطح و با این حجم از گستردگی شاهد وقوع آن نیستیم»
پرسش فرعی۱: «اهمیت این و بندر میان بنادر دیگر مدیرانه در جنگ های صلیبی چیست؟» ← « اهمیت این دو بندر میان بنادر دیگر مدیترانه طی جنگهای صلیبی چیست؟»
پیشینه‌ی پژوهش: «برای بررسی مسئله‌ای پژوهش حاضر در تحقیقات موجود، حجم زیادی از کتب، فارسی، ترجمه، عربی و انگلیسی مورد بررسی قرار گرفت.» ← «برای بررسی مسئله‌ی پژوهش حاضر در تحقیقات موجود، حجم زیادی از کتب فارسی، عربی و انگلیسی مورد بررسی قرار گرفت./ بررسی شد.» – «در ابتدا به توضیح کلیاتی که در پژوهش به جزییاتی درباره آنها می‌پردازد، می‌پردازد.» ؟!
منابع و مآخذ
لزوم رجوع دانشجو به منابع و مآخذ عربی (تنها دو منبع عربی؟!)- پیشنهاد بهره‌گیری از نرم‌افزار جغرافیای جهان اسلام و جامع منابع تاریخ اسلام
کتاب البندقیه بوّابه الشرق ماریا بیا بیدانی مترجم (از ایتالیایی به عربی): دکتر حسین محمود (با منابع و مآخذ لاتین فراوان)
نام مشهور نویسنده‌ی کتاب التنبیه و الإشراف: مسعودی است.
نام مشهور نویسنده‌ی کتاب معجم البلدان: یاقوت حَمَوی است.
نام مشهور نویسنده‌ی کتاب زین الأخبار: گردیزی است، نه گردریزی.
دایرهالمعارف‌ها را از میان کتاب‌ها به بخش دایرهالمعارف‌ها انتقال دهید. مثال:
Encyclopaedia Biblica
Encyclopedia of the Ancient Greek World
The Biographical Encyclopedia of Astronomers
سایر نکات مطروحه توسط اساتید داور در قالب پرسش و پاسخ
پرسش یک: عنوان شما نو و جدید می‌باشد. آیا پرداختن شما بدین موضوع با اینکه هیچ تحقیقی در این باره انجام نشده و منابع کمی در این مورد وجود دارد، دلیل بر نوآوری شما در این باره می‌باشد ، آیا منابع در خلال دیگر مباحث به موضوع شما نپرداخته‌اند؟ و یا نباید بدین نتیجه برسیم که داده‌ی خاص و مهمی در اینباره وجود نداشته که هیچ تحقیقی بدان نپرداخته است؟
جواب: تحقیقات موجود چه شرقی و چه غربی عمدتاً به تأثیر جبهه خود بر طرف مقابل پرداخته‌اند و حتی اگر به تاریخ فرهنگ و علم سرزمینشان توجه کرده‌اند، آن را مستقل از تبادلات با جبهه مقابل دیده‌اند. در کل می‌توان گفت، بیشتر آثار به اثبات تأثیر یک جبهه بر دیگری معطوف شده است. گرچه داده‌های منابع مختلف برای پاسخ به پرسش این پایان‌نامه مورد استفاده قرار گرفته‌اند، اما رویکرد تحقیقات پیشین لزوماً پاسخ به پرسش اصلی این پایان‌نامه نیست. پیگیری جزئی و قدم به قدم اتفاقات در تاریخ یک علم، شناخت ما و تعریف جامع و مانع از آن علم را می‌سازد. مهم است که بدانیم علم در سرزمین مبدأ چگونه بوده، در مقصد چه تغییری کرده و در این تبادلات چه دگرگونی‌هایی رخ داده است. و نکته ی دیگری که بسیار مهم می‌نماید این می‌باشد که بررسی ریز به ریز اتقالات و تبادلات بین دو منطقه‌ی خاص در زمانی خاص ما را به تغییرات و اتفاق تبادل به صورت دقیق می‌رساند که دقیقا دو طرف چه گرفته‌اند و چه داده‌اند و به چه چیزی تبدیل شده‌اند و داشته‌های فرهنگیشان چگونه تغییر یافته و در ادامه‌ی تبادلات داشته‌های جدیدشان چگونه تبادل یافته است. فرهنگ کالا نیست که در یک جمله بتوانیم آن را نام ببریم و ذیل تبادل چند شیء فرهنگی بدان بپردازیم. اگر بخواهیم تبادلات را بررسی نماییم مجبوریم تا خودش و تمام حواشی مربوط بدان را بررسی نماییم تا خود تبادلات روشن شود.
پرسش دو: عنوان پایان‌نامه‌ی حاضر تبادلات بین دو بندر در جنگ های سوم و چهارم صلیبی است. چرا به قبل و بعد جنگ‌ها پرداخته‌اید؟
جواب: برای بررسی تبادلات بین دو بندر انطاکیه و ونیز، با دو دسته داده مواجه بودم: داده‌هایی که به طور مستقیم به این تبادلات اشاره داشتند و داده‌های غیر مستقیمی که وجودشان نشانگر وجود تبادلات بین این دو بندر بود. همچنین باید به داشته‌های هر بندر توجه می‌شد تا بررسی تبادلات به ذکر کالاهای فرهنگی محدود نگردد و انتقال فرهنگ به طور کامل در نظر گرفته شود. برای این منظور، سه گام برداشته شد: بررسی داشته‌ها و تاریخ تبادلات هر بندر و طریقه‌ی ارتباط گرفتنشان قبل از جنگ‌ها، تا تبادلاتی که در گام بعدی در حین جنگ شکل گرفته‌اند واضحتر و دقیقتر مشخص شوند که به جنگ‌ها وابسته بودند و بواسطه‌ی جنگ ایجاد شدند. و گام آخر، به داده‌های غیر مستقیمی که وجودشان در حین جنگ و بعد از جنگ نشان از تبادلات در میانه‌ی جنگهای سوم و چهام دارد، مورد بررسی قرار گرفت تا بصورت جامع تبادلات بین این دو بندر بررسی شده باشد.
پرسش سه: چرا در این فهرست این پایان‌نامه صفحات اندکی ذیل عنوان تبادلات فرهنگی اختصاص داده شده است؟
جواب: در واقع تمامی فصل‌ها و قسمت‌ها روشن‌کننده تبادلات فرهنگی بین دو بندر است، اما در این تحقیق با کمبود داده‌های دقیق در این زمینه و کلی بودن اطلاعات در رابطه با تبادلات فرهنگی مواجهیم، برای مثال، ذکر شده که فلان شاگرد برای تحصیل به انطاکیه رفته یا تحت تأثیر فرهنگ آن قرار گرفته است. بنابراین، بررسی داشته‌های فرهنگی هر دو بندر، چه ریشه‌دار و چه وارداتی از سرزمین‌های اطراف، ضروری بود تا مشخص شود مخاطب جبهه مقابل با چه فرهنگی مواجه بوده و چه چیزی از آن به واسطه تبادلات، انتقال می‌یافته است. این بررسی به فهم دقیقتر تبادلات فرهنگی بین انطاکیه و ونیز کمک می‌کند.
پرسش چهار: چرا انطاکیه را نسبت به اسکندریه ترجیح دادید؟
درست است که اهمیت بندر اسکندریه غیر قابل چشم پوشی است. و تحقیقات زیادی فقط درمود خود بندر اسکندریه و مرکزیت آن انجام گرفته است. اما انطاکیه بندری بود که مورد تصرف صلیبیون قرار گرفت و رفت و آمد و زندگی در آن برای مسیحیان اروپایی به مراتب راحتتر از اسکندریه بود. انطاکیه که در طی جنگ های صلیبی تحت فرهنگ صلیبیون بسیار از فرهنگ قبل از جنگهای خود فاصله گرفته بود.
پرسش: دانشمندانی که در انطاکیه نام بردید به چه علت بوده است؟
جواب: دانشمندان در تاریخ انطاکیه قبل از جنگ‌ها آمده‌اند. برای هر کدام سفری به انطاکیه در تاریخ وجود داشت. علت آوردن نام آنها، شناساندن علم موجود در انطاکیه با توصیف دانشمندان موجود در انطاکیه قبل جنگ‌ها می‌باشد.
پرسش پنج: بعضی از دانشمندانی که نام برده شده‌اند بسیار مهم و ارزشمند می‌باشند و کاش بیشتر بدان ها پرداخته می‌شد.
جواب: به روی چشم. حتما این اصلاح به صورت کامل انجام می‌شود.
پرسش شش: منابع عربی با توجه به اینکه شما طلبه سطح دو هستید متاسفانه پایین می‌باشد و همچنین می‌توانستید به منابع ایتالیایی توجه نمایید که متاسفانه این اتفاق نیافتاده است.
جواب: به دیده تشکر و سپاس، حتما به تکمیل بعضی قسمت‌ها با توجه بدین منابع خواهم پرداخت.
پرسش هفتم: بعضی از اغلاط تایپی و شکلی و نگارشی و جابه جاییه مباحث باید حتما اصلاح گردد.
جواب: با دیده منت نظرات اساتید داور محترم دکتر فرهی و دکتر زندیه مورد امعان نظر قرار خواهد گرفت.
و أخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمین
