بررسی تطبیقی رویکرد عثمانیه و ابنتیمیه در نقل گزارش‌های تاریخی صدر اسلام
جلسه‌ی دفاع از رساله‌ی دکترای جناب آقای سیدعلی خیرخواه علوی دانشجوی مقطع دکترای رشته‌ی تاریخ اسلام به شماره دانشجویی ۹۴۱۲۲۴۱۰۰۲ با عنوان بررسی تطبیقی رویکرد عثمانیه و ابنتیمیه در نقل گزارش‌های تاریخی صدر اسلام با حضور
- استاد راهنما: جناب آقای دکتر نعمت الله صفری فروشانی استاد تمام مدرسه عالی امام خمینی وابسته به جامعه المصطفی العالمیه
- استاد مشاور: جناب آقای دکتر عثمان یوسفی استادیار دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی
- استاد مشاور: جناب آقای دکتر عبدالله فرهی استادیار دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی
- استاد داور: جناب آقای دکتر مهران اسماعیلی استادیار دانشگاه شهید بهشتی
- استاد داور: جناب آقای دکتر یونس فرهمند دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
- استاد داور: حجهالاسلام و المسلمین دکتر هدایتپناه دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
و جناب آقای محمدباقر حیدریان کارشناس مسئول تحصیلات تکمیلی در روز چهارشنبه مورخ ۱۴۰۱/۰۸/۰۴ ساعت ۱۴ در سالن جلسات دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی برگزار گردید.
در این جلسه بعد از تلاوت قران کریم و سخنان ابتدایی دکتر صفری فروشانی، اساتید داور دیدگاه‌های خویش را در خصوص نقاط ضعف و قوت رساله بیان داشتند: در ابتدا حجتالاسلام و المسلمین دکتر هدایتپناه به عنوان داور سوم، سخنان خود را در رابطه با رساله فوق با اشاره به نقاط قوت آن آغاز کرد و از حسن انتخاب موضوع عثمانیه به عنوان موضوعی که باید همچنان در آن کار جدی صورت گیرد و نیز قلم روان و علمی رساله و ارجاعات فنی و درست به عنوان نقاط قوت کار نام برد سپس در بررسی نقاط ضعف کار به موارد زیر اشاره کردند:
- در سؤال اصلی رساله باید به تمایزات میان رویکرد عثمانیه و ابنتیمیه در کنار موارد تشابه تصریح گردد؛
- برخی از مواردی که به ابنتیمیه نسبت داده شده به نظر صحیح نمیباشد مانند اینکه بیان داشتهاید که ابنتیمیه منکر نقش علی(علیه السلام) در قتل عثمان است در حالی که وی از مدعیان نقش آن حضرت در قتل عثمان است؛
- برخی صفحات ابتدایی فاقد ارجاع است؛
- در بحث از مفاهیم به عثمانیه بسیار مختصر پرداختهاید گرچه از آن در قالب فصل دوم به تفصیل یاد کردهاید؛
- عنوان عثمانیه مذهب اعتقادی مسلمانان به نظر صحیح نیست چرا که بسیاری از مشاهیر مسلمان علوی بودند و یا از اهل سنت غیرعثمانیه، چنانچه ابنقتیبه نیز عثمانیه را جزو اقلیت تندرو حنابله بغداد معرفی میکند؛
- عثمانیه را در رساله خویش معادل با ناصبی گرفتهاید و این صحیح نیست؛
- در پرداختن به مبانی و اندیشه سیاسی ابنتیمیه باید بیش از آنچه آوردهاید، بدان توجه میکردید؛
- درباره ابنتیمیه و آثار وی در چند قسمت رساله صحبت کردید و دچار تکرار شدهاید؛
- این فرد به یقین تحت تاثیر اساتید و مراکز آموزشی عصر خویش بوده است به این تاثیرات به صورت مصداقی و چزیی اشاره نکردید؛
- در معرفی آثار صحابه‌نگاری تنها به طبقات ابن‌سعد اشاره کردید و بهتر است به منابعی چون اسدالغابه، الاصابه و الاستیعاب نیز اشاره نمایید.
در ادامه دکتر یونس فرهمندپور به عنوان داور دوم در سخنانی به نثر روان رساله، وجود تمرکز لازم در رساله، انتخاب موضوع مناسب و نیز انسجام رساله و قوام آن و دوری از زوائد به عنوان نقاط قوت پژوهش اشاره کردند و این رساله را چه بسا رنسانسی در مطالعات مربوط به ابنتیمیه و عثمانیه در قم دانستند و از اصلاح برخی موارد تذکر داده شده در جلسه پیش‌دفاع یاد کردند. ایشان سپس در معرفی نقاط ضعف کار به موارد زیر اشاره کردند:
- در سؤال اصلی رساله به وجه تمایز هم اشاره کنید چنانچه در رساله به آن پرداختهاید؛
- در بررسی زندگانی ابنتیمیه به تاثیر زمانه، اساتید و حتی تأثیر نگاه مورخان در تصویرسازی از ابنتیمیه میتوان توجه بیشتر کرد؛
- حدود و ثغور برخی اصطلاحات همچون عثمانیه و ناصبیه بیشتر مشخص شود، اینکه مثلاً اولین بار واژه عثمانیه در چه زمانی و توسط چه کسانی به‌کار برده شد؛
- این ادعا قابل توجه است که منابع اسلامی ساخته و پرداخته‌ی ذهن مورخان قرن دوم و سوم است، برای برون‌رفت از این مشکل از روشهایی میتوان استفاده کرد که بازشناسی روایت از جمله‌ی آن است؛ گرچه میدانم برای این نوشتار و این کار امری سخت و وقتگیر است.
پس از ایشان جناب آقای دکتر مهران اسماعیلی به عنوان داور اول با توجه به اصلاح تمام موارد اشاره شده مورد نظر ایشان در جلسه پیش دفاع، توسط دانشجو، کار را از نظر خویش مناسب توصیف کردند.
در ادامه اساتید مشاور و راهنما نیز سخنانی درباره رساله بیان داشتند:
جناب آقای دکتر عثمان یوسفی در توصیف نقاط قوت رساله از متن روان، کم تکراری مطالب و زحمت فراوان برای نگارش رساله یاد کردند و آن را عالی شمردند و در بیان نقاط ضعف رساله به مطالبی چون تفصیل بیشتر در بحث مبانی سیاسی ابنتیمیه و توجه به همه آثار ابنتیمیه از جمله حقوق آل البیت و … اشاره کردند.
جناب آقای دکتر فرهی نیز ضمن اشاره به تذکر به دانشجو در طول نگارش در خصوص تبیین و تعریف دقیقتر مفاهیمی چون عثمانیه و سیر تطور آن، توجه بیشتر به تاریخ نگاری را در کنار تاریخ نگری مورد تأکید قرار دادند.
در پایان جناب استاد دکتر صفری نیز با اشاره به این امر که در دو جلسه پیش دفاع و دفاع سرنخهای مناسبی از سوی اساتید داده شده، به دانشجو توصیه کردند تا در تحقیقات آتی خویش در این حوزه از آنها بهره گیرد. همچنین اظهار امیدواری کردند که با توجه به سابقه و تجربه دانشجو در موضوع عثمانیه، این رساله آغاز نامه باشد برای مطالعات بعدی دانشجو.
در پایان اساتید حاضر در جلسه با اختصاص نمره ۱۹٫۵ برای رساله به پذیرش آن با درجه‌ی عالی رأی دادند.